افزایش دامنه نوسان اثربخش بود؟

بورس، بازاری رقابتی است که در آن قیمت سهام توسط افراد فعال بازار و با مکانیسم عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. بنابراین نهادها و ابزارهای مختلفی نوسانات این بازار را کنترل می‌کنند که یکی از این ابزارها، دامنه نوسان است. در سال‌های گذشته اما بیشتر فعالان و مسئولان بازار سرمایه بر این باور بودند که با افزایش یا حذف دامنه نوسان، بورس ما حرفه‌ای‌تر شده و رشد خواهد کرد. بر همین اساس از اوایل سال ۱۴۰۱ سازمان بورس تصمیم به افزایش فصلی دامنه نوسان گرفت. در حال حاضر و پس از گذشت نزدیک به ۹ ماه از این افزایش تدریجی، دامنه نوسان در مثبت و منفی ۷ قرار دارد. حال اما این سوال مطرح است که آیا دامنه نوسان از زمان شروع روند افزایشی تا به حال چه تاثیراتی بر بازار داشته و توانسته به اهداف مدنظر خود برسد؟
دامنه مجاز نوسان به حدود سقف و کف قیمتی گفته می‌شود که هر سهم در هر روز معاملاتی می‌تواند داشته باشد. در تاریخچه شرکت بورس بالا و پایین شدن دامنه نوسان اتفاق تازه و جدیدی نیست. برای مثال در سال ۱۳۸۴ دامنه نوسان به پنج درصد رسید اما با تصویب قانون جدید بورس و اوراق بهادار، دوباره دامنه به دو درصد تغییر کرد. تغییرات دامنه نوسان اما به همین منوال نگذشت و در سال‌های بعد از آن هم این دامنه افزایش داشت.
فعالان بازار معتقد بودند که دامنه نوسان مانع روان شدن معاملات در بازار شده و تعادل آن را از بین برده است. بنابراین اوایل سال ۱۴۰۱ سازمان افزایش فصلی دامنه نوسان را اعمال کرد تا از این طریق بتواند به طور تدریجی آن را حذف کند. حال در اواخر فصل پاییز دامنه نوسان مثبت و منفی ۷ درصد است. سوالی که اینجا مطرح می‌شود این است که از زمان شروع روند افزایشی دامنه نوسان تغییر مثبتی در بازار به وجود آورده است یا دامنه نوسان به تنهایی می‌تواند عاملی برای رشد بازار باشد یا خیر؟ بر این اساس کارشناسان ابعاد مختلف این موضوع را واکاوی کردند.

دامنه نوسان باعث افزایش نقدشوندگی
مهدی ساسانی – کارشناس بازار سرمایه: با توجه به حجم نقدینگی کمی که در حال حاضر در بازار سرمایه وجود دارد، افزایش دامنه نوسان در مقطع فعلی صرفا باعث بالا رفتن حجم معاملات و نقدشوندگی شده و می‌توان گفت رونددهی به سهم‌ها کاهش پیدا کرده است. علت هم این است که با توجه به اینکه بازار سرمایه ما بازاری صف‌نشین است و فرهنگ صف‌نشینی هنوز در آن وجود دارد، دامنه نوسان ۷ درصدی در مدت دو روز می‌تواند ۱۴ درصد قیمت برخی نمادها را بالا یا پایین ببرد که باعث افزایش نقدشوندگی شده است. به همین علت شاهد صف خریدها یا صف فروش‌های دائمی در بازار نیستیم.
این موضوع به نوعی هم می‌تواند خوب و هم بد باشد. از این حیث خوب است که هیجان بازار را کمتر کرده و از طرفی قاعده صف‌نشینی را کاهش می‌دهد. اما در طرف دیگر با توجه به وجود ربات‌ها، الگوریتم‌ها، بازارگردان‌ها و همه کسانی که از این ابزارها برای نوسان گرفتن استفاده می‌کنند، بستری برای نوسان‌گیری اینها ایجاد شده است. همچنین می‌دانیم جدال بین ربات و انسان جدال نابرابری است و ربات همیشه برنده است. در بحث نوسان‌گیری هم می‌بینیم در نمادهای ۷ درصدی خرید و فروش‌هایی که توسط ربات‌ها و الگوریتم‌ها انجام می‌شود، بیشتر با جنبه نوسان‌گیری بر روی نمادها در حال اتفاق افتادن است. در کل اما باید گفت ما از استانداردهای جهانی به شدت فاصله داریم و نمی‌توانیم صرفا با بحث دامنه نوسان ادعا کنیم که به سمت جهانی شدن پیش می‌رویم. در صورتی که بازار پویا بوده، حجم ارزش معاملات بالا برود، بازار باز باشد، دستکاری قیمت آن کمتر شود و همه فاکتورها رعایت شود و در کنار آن، افزایش دامنه نوسان را داشته باشیم، می‌تواند در این بازار مثبت ارزیابی شود. درواقع دامنه نوسان عاملی در کنار بقیه عوامل است و تا زمانی که بقیه عوامل به سمت بهبود یا ارتقای کیفیت نرفته باشند، صرفا با زیاد کردن دامنه نوسان نمی‌توان گفت که در حال پیش بردن بازار به سمت مثبتی هستیم. در حال حاضر بازار مدتی است که شرایط مثبتی دارد و الگوریتم‌ها نوسانات مثبت در بازار می‌گیرند اما روزی که بازار بخواهد روند اصلاحی بگیرد، همین موضوع می‌تواند گریبان‌گیر بازار سرمایه شود.
دامنه نوسان ارزش ذاتی سهام را مشخص نمی‌کند
امیر سیرانی – مدیر سبد سبدگردان الگوریتم: دامنه نوسان در بورس تهران یکی از موضوعاتی است که همیشه مورد توجه اهالی بازار سرمایه قرار داشته است. طبق مصوبه شورای عالی بورس، دامنه نوسان در برخی نمادهای بازار سهام افزایش یافته است. در هفته‌های گذشته دامنه نوسان بازار اول بورس و فرابورس برای برخی نمادها از ۶ درصد به ۷ درصد افزایش یافت و طبق مصوبه قرار است تا پایان سال این محدودیت به ۱۰ درصد برسد.

این افزایش به خودی خود می‌تواند فرآیند مثبتی را در معاملات سهام ایجاد کند و امید می‌رود که این تصمیم در نهایت به ورود نقدینگی و افزایش عمق بازار منجر شود. اما نکته‌ای که وجود دارد، این است که کلیت بازار به دلایل دیگر مانند افزایش نرخ اوراق بدون ریسک، کم اعتمادی سرمایه‌گذاران و… دچار ضعف معاملات شده به طوری که بعد از یک دوره حمایت از بازار سرمایه و ثبت معاملات روزانه بالای پنج هزار میلیارد تومان دوباره ارزش معاملات به زیر سه هزار میلیارد کاهش یافته است. در واقع می‌توان بیان کرد که افزایش دامنه نوسان می‌تواند بستر افزایش نقدشوندگی و افزایش عمق بازار را فراهم کند اما ماهیت افزایش معاملات معلول عوامل دیگر همچون اقبال سرمایه‌گذاران از بازار سرمایه است. یا به عبارت دیگر دامنه نوسان و سایر مکانیسم‌های محدودکننده عملیات بازار مانند حجم مبنا یا حد اعتبار به طور مستقیم تاثیری بر ارزش ذاتی سهام ندارد و سودآوری شرکت‌ها و سطح نرخ بهره و رشد سودآوری است که ارزش سهام را تعیین می‌کند.
در واقع وجود دامنه نوسان یک عامل محدودکننده برای بازار سرمایه است که در جهت کاهش دستکاری قیمتی ایجاد شده است اما مهمترین مشکل وجود دامنه نوسان، زیر سوال بردن منطق بازار سرمایه است زیرا قیمت‌ها در مسیر تعادل با اطلاعات جدید، با اصطکاک مواجه می‌شوند؛ این مسئله ورود و خروج سرمایه‌گذار، نقدشوندگی و حجم معاملات را کاهش می‌دهد.
تاخیر در کشف قیمت
پیش از تصویب قانون افزایش دامنه نوسان فعالان بسیاری معتقد بودند که دامنه نوسان محدود مانع رشد بازار شده است و در صورت افزایش آن وضعیت بازار تغییر خواهد کرد. بر این اساس در گفت‌وگویی با احسان حاج‌علی‌اکبر، مدیرعامل سبدگردان سینا به بررسی تاثیرات دامنه نوسان محدود و عوامل کمک‌کننده به رونق دوباره بازار در کنار افزایش دامنه نوسان پرداختیم.

* افزایش دامنه نوسان چه تاثیراتی بر بازار دارد؟
افزایش دامنه نوسان یک خواسته و مطالبه جدی فعالان بازار بود که به واقعیت نزدیک شد. دامنه نوسان بالا به شدت بازار را کاراتر خواهد کرد و احتمال پروژه‌سازی سهام را از بین خواهد برد. صف‌نشینی به خصوص تشکیل صف‌های فروش که به شدت، ترس ایجاد می‌کند، برچیده خواهد شد. اگر صف نباشد، تحلیل جایگاه بهتری پیدا می‌کند و تصمیم‌گیری‌های افراد نمی‌تواند بر اساس صف خرید و صف فروش باشد. اصولا تشکیل صف خرید یا فروش از نظر رفتاری و روانی، اثر قابل توجهی بر روی تصمیم‌گیری افراد و افزایش هیجان معامله‌گران دارد و موجب فسادهای گسترده‌ای در تابلوی سهام شرکت‌ها می‌شود.
* دامنه نوسان محدود قطعا معایبی داشته که تصمیم به افزایش آن گرفته شده است.
دقیقا؛ از معایب دامنه نوسان محدود صحبت‌ها و تحلیل‌های زیادی توسط فعالان مطرح شده است. از جمله اینکه محدود بودن دامنه قیمتی موجب سرریز نوسان روی روزهای آتی می‌شود. از طرفی موجب تاخیر در کشف قیمت و کارایی اطلاعاتی بازار می‌شود. همچنین محدود بودن دامنه قیمتی می‌تواند مداخله در معامله و دخالت بر روی توافق خریدار و فروشنده تلقی شود. همچنین دامنه مجاز نوسان باعث تاخیر در کشف قیمت شده، سرمایه‌گذاران ممکن است در قیمت‌های غیرواقعی (غیرارزنده) معامله کرده یا معاملات خود را به تاخیر اندازند تا قیمت به مقدار واقعی برسد. محدود بودن دامنه قیمتی موجب می‌شود با نزدیک شدن قیمت به سقف یا کف قیمت، به سمت آن شتاب گیرد که به آن اثر کهربایی اطلاق می‌شود.

 معیار افزایش دامنه نوسان شرکت‌ها چیست؟
به نظر می‌رسد سیاست‌گذار کلان بورسی، مسائلی نظیر اندازه شرکت، میزان شناوری سهام و نقدشوندگی، شفافیت و اطلاع‌رسانی و تداوم سودآوری را معیار مهمی برای افزایش دامنه نوسان شرکت‌ها در نظر گرفته است. سیاست کلان باید در حذف دامنه نوسان باشد اما سیاستگذار کلان بورسی ملاحظاتی در این زمینه دارد. در این زمینه رگولاتوری بازار سرمایه معتقد است، از آنجایی که در حوزه سیاست‌گذاری در کشور به ویژه در حوزه اقتصادی ثباتی وجود ندارد و تورم بالاست، وضعیت اقتصادی کشور بسیار آشفته است. در نتیجه، نمی‌توان بازار سرمایه را بدون حمایت رها و دامنه نوسان را حذف کرد.
* چه مسائل دیگری علاوه بر مساله دامنه نوسان می‌تواند به رشد بازار سرمایه کمک کند؟
از جمله مهمترین عواملی که به رشد بازار سرمایه در کنار دامنه نوسان کمک می‌کند، فرهنگ‌سازی عمومی و هدایت سرمایه‌گذاران به سمت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری در بازار بورس است. این مساله تاثیر ویژه‌ای بر روی افزایش عمق بازار و نقش‌پذیری تحلیل بر روی نوسانات قیمت و کاهش هیجان بازار خواهد داشت. موضوع دیگری که دغدغه فعالان بازار بوده و موجب رکود یا رونق بازار سرمایه در ادوار مختلف بازار بوده، نرخ بهره بانکی است.

افزایش بازده اوراق دولتی و باز گذاشتن دست بانک‌ها در افزایش سود سپرده‌ها تاثیر بسزایی در کاهش تمایلات خرید و افت رونق بازار بورس است.