بررسی صنعت حمل و نقل (بخش اول)

صنعت حمل و نقل، گروهی از شرکت ها هستند که خدمات را برای جا به جایی افراد یا کالا ها و هم چنین زیرساخت های حمل و نقل ارائه می دهند. از نظر فنی، حمل و نقل طبق استاندارد طبقه بندی جهانی صنعت (GICS) زیرمجموعه ای از بخش صنایع است.
صنعت حمل و نقل از چندین بخش تشکیل شده است که شامل موارد زیر هستند:
هوایی (مانند پهباد)، خطوط هوایی، دریایی، جاده ای، ریلی و …
این خدمات برای فعالیت موفق مشاغل و دولت ها یک ضرورت اساسی است. سیستم های حمل و نقل کارآمد باعث می شوند مشاغل به موقع سفارش خرید را انجام دهند. خدمات دولتی هم چنین از طریق استفاده از شبکه های حمل و نقل کارآمد با افزایش توانایی دولت ها، می توانند در واکنش به موارد اضطراری ملی از آن ها بهره مند شوند.
بخش های مختلف صنعت حمل و نقل
در بیشتر موارد، شرکت های حمل و نقل بین المللی به خدمات کشتی های اقیانوس پیما و حامل های هوایی اعتماد بیشتری دارند. معرفی حمل و نقل کانتینری توسط کارآفرین آمریکایی Malcom McLean در سال ١٩۵۶ به برتری ظرفیت کشتی های اقیانوس پیما نسبت به هواپیما ها در هنگام حمل مقادیر زیادی از محصولات فله کمک کرد.

در مقابل، هواپیما ها معمولا بسته های کوچک را حمل می کنند. خدمات حمل و نقل هوایی هم چنین مزیت تحویل سریعتر را در مقایسه با خدمات اقیانوس پیما ارائه می دهد. در این میان عدم توانایی و نقص باربری ریلی در ارائه خدمات خارج از کشور سبب شده است که این بخش کمتر مورد توجه قرار بگیرد.
در صنعت حمل و نقل، به استثنای کامیون، حالت های اصلی حمل و نقل کالا خدمات مسافری را نیز ارائه می دهند؛ که در این میان حمل و نقل هوایی به دلیل توانایی ارائه حمل و نقل نسبتا سریع در مسافت های طولانی، مسافرت هوایی را به گزینه ای برتر از سرویس مسافرت ریلی و آبی تبدیل می کند.
سرویس راه آهن از نظر مالی نسبت به حمل و نقل هوایی برای سرویس دهی در محل های با تراکم جمعیت بالا، بسیار مقرون به صرفه است. هم چنین راه آهن گزینه دیگری برای جا به جایی مسافرین به همراه اتومبیل های شخصی در جا به جایی محلی فراهم می کند.
از مزایای مرتبط با حمل و نقل عمومی راه آهن و اتوبوس در مناطق با تراکم بالا، کاهش ازدحام ترافیک و کاهش انتشار آلاینده ها است. البته در نقطه مقابل، تقاضای مسافران برای حفظ حریم خصوصی و انعطاف پذیری برنامه ریزی، استفاده خصوصی از اتومبیل را به گزینه ای مناسب تر برای رفت و آمد محلی تبدیل می کند. اهمیت اقتصادی خدمات حمل و نقل، با ایفای سهم زیادی از تولید ملی برجسته می شود.
علاقه دولت ها به توسعه خدمات حمل و نقل با توجه به این که این خدمات منبع اصلی رشد اقتصادی هستند، در سطح جهانی بسیار زیاد است.
بررسی صنعت حمل و نقل
پیشرفت اقتصادی هر کشوری با میزان کارایی سیستم حمل و نقل آن رابطه مستقیم دارد و می توان گفت دروازه ورود به توسعه اقتصادی و اجتماعی در هر کشوری بدون شک صنعت حمل و نقل آن است.
حمل و نقل و اقتصاد
در دانش اقتصاد، حمل و نقل را زیرمجموعه ای از خدمات به حساب می‌آورند، از این رو کلیه استانداردها و مدارک مربوط به یکپارچه سازی سیستم حمل و نقل را با دیدگاه ارائه خدمات بررسی و اقدام به سطح بندی کیفی آن می نمایند. اما به دلیل رابطه ی تنگاتنگ باربری با صنایع کوچک و بزرگ، جدا نمودن آن از صنعت امری ناممکن به نظر می رسد. از این رو حمل و نقل را باید صنعت حمل و نقل نامید تا رویکردهای کلان آن بر اساس رویکردهای استاندارد صنعتی لحاظ شود.
در طول تاریخ یکی از عوامل تاثیر‌گذار در رشد اقتصادی کشورها، توسعه فرایندهای حمل‌ونقل بوده است. بعد از انقلاب صنعتی و افزایش میزان تولید و گسترش صنایع گوناگون، دسترسی به بازارهای جهانی به ویژه برای کشورهای پیشرفته به هدفی حیاتی و لازم تبدیل شد. به همین دلیل اهمیت صنعت حمل و نقل روزبه‌روز افزایش یافت و به دنبال آن با پیشرفت علم، ظهور تکنولوژی‌های جدید و گسترش راه‌سازی، تحقق این هدف بزرگ برای کشورها امکان‌پذیر کرد. با گذشت زمان و افزایش تبادلات بین‌المللی، دو عامل حمل و نقل و اقتصاد درهم‌تنیده شدند؛ به ‌طوری که رشد صنعت حمل‌ونقل باعث رشد اقتصادی در کشورها شده است. تولید کالاها، جابه‌جایی و پخش آن‌ها، همگی وابسته به سیستم حمل‌ونقل و باربری بوده که از طریق راه‌های زمینی، هوایی و دریایی انجام می‌شوند.
در حال حاضر اهمیت صنعت حمل و نقل را می‌توان به صورت‌های مختلف مانند کاهش هزینه سفر، تسهیل باربری کالاها، افرایش سرعت جابه‌جایی و ایمنی، دسترسی به تجارت جهانی و توسعه اقتصادی کشورها مشاهده کرد.
اهمیت صنعت حمل و نقل و باربری در چرخه رشد اقتصادی کشور
اهمیت صنعت حمل و نقل در رشد اقتصادی کشور را می‌توان در موارد مختلفی بررسی کرد و مورد ارزیابی قرار داد. بعضی از اقتصاددانان عقیده دارند که رشد سیستم جابه‌جایی در کشورها، تاثیری در روند رشد اقتصادی آن‌ها ندارد و برخی دیگر نظری مخالف این فرضیه دارند. به‌ طور کلی با مشاهده اطلاعات و بررسی‌هایی که انجام شده، می‌توان گفت این موضوع در کشور ما موجب رشد اقتصادی و کاهش هزینه‌ها شده است.
با گسترش راه‌سازی و دسترسی شرکت‌های باربری به مناطق دورافتاده، سطح رفاه و زندگی در آن مناطق با ایجاد اشتغال، تولید ارزش‌افزوده و بهره‌برداری از امکانات و منابع موجود بالا رفته است. حمل‌ونقل دارای ابعاد مختلف اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی است؛ به طوری که سیستم حمل‌ونقل ناکارآمد می‌تواند تمامی این ابعاد را تحت‌تاثیر قرار دهد و خسارت‌های جبرا‌ن‌ناپذیری به ‌بار آورد.
به ‌طور کلی مهم‌ترین اثرات حمل‌ونقل در اقتصاد کشور را می‌توان در موارد زیر خلاصه کرد:
عوامل فیزیکی
مهم‌ترین اهمیت صنعت حمل ‌و نقل در تاثیرات فیزیکی آن بر اقتصاد است. عواملی مانند میزان ظرفیت جابه‌جایی حمل کالا و مسافر، تعاملات بین‌المللی و هزینه‌های لازم برای رشد سیستم حمل‌ و نقل، هسته‌های اصلی این صنعت به شمار می‌روند. رشد این موارد پیشرفت اقتصادی را موجب می‌شود.
عوامل اجرایی
عوامل اجرایی به نحوه عملکرد سیستم حمل‌ونقل اشاره دارد؛ به طوری که با بهبود عواملی مثل کاهش مدت زمان جابه‌جایی مسافر و کالا و هم‌چنین افزایش ایمنی سفرها، میزان رشد اقتصادی نیز بالا می‌رود. همین موضوع تاثیر صنعت حمل‌ونقل را بر اقتصاد کشور نشان می‌دهد.
عوامل جغرافیایی
اهمیت صنعت حمل‌ و نقل فقط در داخل کشور تعریف نمی‌شود؛ بلکه فراتر از مرزها است و می‌تواند به صورت بین‌المللی بر اقتصاد کشور تاثیر بگذارد. دسترسی به بازارهای جهانی و افزایش میزان واردات کالاهایی مانند قطعات مورد نیاز، مواد اولیه و نیروی کار به بهبود روند تولید و توزیع کمک بسیاری می‌کند. علاوه بر این با گسترش سیستم‌های حمل‌ونقل بین‌المللی، زمین‌های مناطق مرزی و دورافتاده با گذشت زمان ارزش بیشتری پیدا می‌کنند و صادرات و ورود به بازارهای جهانی امکان‌پذیر می‌شود. تمامی این موارد بر پیشرفت اقتصادی ایران اثر به‌سزایی می‌گذارد.
صنعت حمل‌ونقل بین تولیدکننده و مصرف‌کننده ارتباط برقرار می‌کند؛ به‌گونه‌ای که امکان بهره‌برداری صحیح از امکانات و منابع موجود و رشد سرمایه‌های انسانی را به تولیدکنندگان می‌دهد. در سطح اقتصاد کلان (اهمیت صنعت حمل و نقل در کل اقتصاد کشور)، صنعت حمل‌ونقل به‌وسیله تولید، اشتغال‌زایی و ورود منابع مالی به کشور بر اقتصاد ملی اثر می‌گذارد. در کشورهای پیشرفته تقریبا ۶ تا ۱۲ درصد از میزان تولید ناخالص داخلی‌شان مربوط به این صنعت می‌شود.
علاوه بر این ارزش تمام دارایی‌های سیستم حمل‌و‌نقل کشور مثل زیرساخت‌ها و وسایل نقلیه، می‌توانند نیمی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص دهند. در سطح اقتصاد خرد (اهمیت صنعت حمل و نقل در بخش‌های خاصی از اقتصاد)، صنعت حمل‌ونقل با تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان مرتبط است؛ به‌طوری که با افزایش میزان جابه‌جایی، میزان درآمد و هزینه آنها هم بالا می‌رود.
به طور میانگین هزینه‌های حمل‌ونقل بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از هزینه‌های خانوار را شامل می‌شود. پس می‌توان گفت که این صنعت در تمامی بخش‌های زندگی انسان حضور دارد و مسلما رشد آن بر پیشرفت اقتصادی کشور نیز اثر می‌گذارد.

تأثیر متقابل صنعت حمل و نقل و اقتصاد بر هم
شاخص‌ اقتصادی نقش بسیار مهمی در پیش‌بینی وضع بسیاری از صنایع مانند حمل و نقل دارد. این شاخص‌ها می‌تواند تأثیر مستقیم و غیرقابل انکاری بر نحوه و میزان درآمد افراد و صنایع بگذارد. با استفاده از اطلاعات اقتصادی می‌توان پی برد که تولیدات، کاهش خواهند یافت یا افزایش پیدا می‌کنند و بر همین اساس برنامه‌ریزی کرد.
افزایش و کاهش تولید، اولین تأثیر خود را بر روی صنعت حمل و نقل می‌گذارد. افزایش تولید به معنی جا‌به‌جایی بیشتر کالا و کاهش آن به معنی بیکاری بیشتر افراد شاغل در این حوزه است. اطلاعات اساسی اقتصادی، امروزه در دسترس همگان است و با استفاده از آن‌ها می‌توان برنامه‌ریزی مناسبی برای آینده انجام داد. این داده‌ها تعیین می‌کند که میزان ظرفیت حمل و نقل کالا چه میزان خواهد بود و به این شکل صاحبان بنگاه‌ها و شرکت‌های حمل و نقل می‌توانند در خصوص مواردی مانند تعداد نیروهای تحت استخدام، زیر ساخت‌های لازم و توان حمل و نقل، تصمیم‌های مهمی اتخاذ کنند.
برای این‌که این افراد بهتر بتوانند برنامه‌ریزی کنند باید در اقتصاد به دو دسته متفاوت به خوبی نگاه کنند و بررسی‌های لازم در خصوص هر کدام از این دسته‌ها را انجام دهند. این دو دسته شامل صنایع خدماتی مانند بانک‌ها، رستوران‌ها و خرده فروشی و صنایع تولیدی مانند کارخانه‌های پتروشیمی، ذوب آهن و موارد مشابه می‌شود.
بررسی این داده‌ها معمولاً روند ۵ سال پیش رو را نشان خواهد داد هر چند عوامل تأثیرگذاری مانند اقتصاد جهانی و اتفاقات می‌تواند بر رشد اقتصاد اثرات متفاوتی بگذارد و شاخص اقتصادی را بهبود بخشد و یا باعث افت آن شود.
باید گفت آنچه که امروز صنعت حمل و نقل به آن دچار شده گرفتاری در پیله شیوه های سنتی است که هم بهره‌وری را کاهش داده و هم تبعات اجتماعی و زیست محیطی فراوانی دارد.
بهره مندی از شیوه های نوین و استارت آپ ها در صنعت حمل و نقل یکی از حلقه های مهم مفقوده در توسعه آن به حساب می آید، بنابراین باید دانست درآمدی که ترانزیت می تواند تولید کند رقم خوبی است. تصور کنیم که به جای ١٠ میلیون تن، ۵٠ میلیون تن کالا از کشور عبور کند و به ازاء هر تن کالا ١٠٠ دلار درآمد برای کل کشور اعم از بخش های خصوصی و دولتی کسب شود. در این شرایط به نسبت ایده آل به رقمی در حدود پنج میلیارد دلار درآمد می‌رسیم که رقم قابل توجهی است. بخش دیگر موضوع به اهمیت بنادر و قابلیت‌های کشور در جنوب و شمال برمی‌گردد که متاسفانه از آن استفاده نشده است.
چنانچه شهرهای مهم دنیا مانند بارسلون، استانبول، نیویورک، ونیز، دبی و … در کنار بنادر ساخته شده و از رونق فراوانی برخوردار هستند. متاسفانه در ایران با وجود استقرار شهرهای مهم در مرزهای شمالی و جنوبی، آبادانی و توسعه در مرکز ایران شکل گرفته است، این در حالیست که امروز بنادر ایران در خلیج همیشگی فارس، با سایر بنادر خارجی (کشورهای عربی) از منظر ساختار و پذیرش کشتی‌ها هیچ تفاوتی ندارد.
موضوع مهم دیگر توسعه در حمل و نقل هوایی کشور است که در قرن حاضر حمل و نقل هوایی در روابط کشورهای مختلف جهان، تبادل فرهنگ، نمایش قدرت‌های اقتصادی و نظامی و تسریع امور حیاتی یک کشور نقش حساسی بر عهده دارد و در این بین فرودگاه ها بخش حیاتی و مهمی از سیستم حمل و نقل هوایی را تشکیل می دهند و در واقع زیربنایی ترین بخش در صنعت حمل و نقل هوایی محسوب می شوند.
فرودگاه‌ها از با ارزش‌ترین زیرساخت‌های جوامع پیشرفته محسوب شده و به دلیل برخورداری از پتانسیل‌های مختلف، در رشد اقتصادی کشورها و کمک به ایجاد توسعه پایدار نقش مهمی دارند. درواقع اهمیت فرودگاه‌ها در دنیای امروز به حدی است که دست‌اندرکاران حوزه حمل و نقل هوایی، فرودگاه‌ها را لوکوموتیو اقتصادی هر کشور توصیف می‌کنند و وجود آن را عامل رشد اقتصادی و توسعه‌ پایدار می‌دانند، از این رو توسعه فرودگاه‌ها به جهت افزایش ظرفیت و پر رونق شدن آنها نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است.
تحریم‌ها تاحدودی به ایران کمک کرده تا اقتصاد خود را در مقایسه با رقبای منطقه‌ای متنوع‌تر کند، مسأله‌ای که در سهم ۱۲ درصدی تولیدات صنعتی از تولید ناخالص داخلی ایران نمایان است.
کل شبکه حمل‌ونقل ایران به دلیل محدود بودن سرمایه‌گذاری در طول سال‌ها، نیازمند توسعه و ارتقا است. شبکه‌های جاده‌ای و ریلی در سطح استاندارد‌های منطقه هستند، اما به طور ویژه خطوط ریلی باید ارتقا پیدا کنند و برقی شوند. بندر‌ها و فرودگاه‌ها بیشترین ضربه را از تحریم‌ها خورده‌اند. سالخورده بودن ناوگان هوایی ایران نیز باعث بروز نگرانی‌هایی در مورد امنیت پروازی شده است.

واحد تحلیل پایگاه خبری https://bazaar-news.ir/