سفر رییس جمهوری فدراسیون روسیه به ایران باعث شده تا بسیاری از ناظران در پی این پرسش باشند که پوتین در تهران به دنبال چیست؟
سفر مهم و تاریخی ولادیمیر پوتین و رجب طیب اردوغان به تهران توجهات را به خود جلب کرده است. این سفر که بلافاصله پس از حضور جو بایدن در خاورمیانه انجام شده بر اهمیت آن افزوده است. مهدی مطهرنیا، آینده‌پژوه و استاد روابط بین‌الملل معتقد است مسئله تحریم‌های وضع شده علیه ایران و روسیه دلیل اصلی این سفر است. وی اعتقاد دارد ترکیه نیز در پی تحکیم روابط خود با هر دو کشور بوده و اردوغان نیز از همین رو راهی تهران شده است. مطهرنیا در گفتگو با تجارت‌نیوز به نقش مسکو در مذاکرات برجام اشاره کرد و روسیه را فاقد اراده و توانایی برای ایفای نقش تسهیل‌گری دانست.
پوتین در تهران چه می‌کند؟
مهدی مطهرنیا، استاد روابط بین‌الملل با اشاره به حضور رییس جمهوری روسیه در تهران، عنوان کرد: حضور پوتین در تهران در یک بافت موقعیتی معنادار با شاخص‌های مشخص و معینی انجام شده است. تهران و مسکو هر دو تحت تحریم های کمرشکن قرار دارند. پوتین قبل از بحران اوکراین در یک تحریم قابل اعتنا بسر میبرد.
وی افزود: تهران نیز در آوردگاه تحریم‌ها مقام برتری نسبت به مسکو داشت. به نحوی که گفته می‌شد تهران رتبه نخست را در حجم تحریم‌ها در جهان داشت. اما جنگ اوکراین باعث شد تا مقام برتر در میان کشورهای تحریم شده به مسکو برسد.
این تحلیلگر سیاست خارجی ادامه داد: از همین رو سفر پوتین و اردوغان به تهران که به بهانه نشست آستانه انجام شده اهمیت بسزایی دارد. بی‌تردید در این بافت موقعیتی، مسئله تحریم محور اصلی ملاقات‌ها خواهد بود. به عبارتی می‌توان گفت دو کشور ایران و روسیه پس از شکست پرونده هسته‌ای در مذاکرات وین و دوحه و شدت گرفتن تحریم‌ها در پی جنگ اوکراین علیه روس‌ها، گرد هم آمده‌اند. هرچند گفته می‌شود این دیدار در حاشیه نشست آستانه انجام می‌شود اما پرواضح است که مسئله تحریم محور اصلی ملاقات‌های امروز خواهد بود.
اهمیت سفر بایدن به خاورمیانه
مطهرنیا به سفر رییس جمهوری ایالات متحده به خاورمیانه اشاره کرده و یادآور شد: جو بایدن سفری را به خاورمیانه داشت که بخواهیم و نخواهیم نشان دهنده تغییر نگرش دولت بایدن از نئورئالیسم تدافعی به نوعی رئالیسم تهاجمی است. غرب نیازمند آن است که کشورهای تولیدکننده انرژی را برای مواجهه با فصل سرما آماده کند. آمریکا خود دچار بالاترین تورم نزدیک به ۱۰ درصد است.
وی ادامه داد: دولت آمریکا نیز وعده کرده بود به هیچ عنوان با محمد بن‌سلمان از در دوستی برنیاید اما امروز مشت به مشت قاتل خاشقچی می‌زند. دلیل این تغییر موضع نیز رایزنی برای افزایش عرضه نفت و گاز از سوی کشورهای منطقه است. بن‌سلمان نیز تلاش دارد از این بافت موقعیتی به نفع کشورهای عربی و خصوصا ریاض بهره ببرد.
آیا ایران شریک روسیه است؟
این استاد روابط بین‌الملل به تجارت‌نیوز گفت: روسیه با این بازی تنها شریکی را که می‌تواند معتمد بیابد ایران است. سفیر روسیه در تهران نیز به این موضوع صراحتا اذعان داشت. تهران از منظر اقتصادی نه شریک استراتژیک مسکو، بلکه رقیب مهم روسیه است. چرا که هر دو کشور در بازار انرژی رقابت شدیدی برای فروش دارند. اما به واسطه گرایشات تهران و رئالیسم روسی در مسکو، اکنون روسیه از ایران به عنوان برگی برای امتیازگیری از غرب استفاده می کند.
وی افزود: مسکو بازار انرژی ایران را محدود کرده و سعی دارد از این مسئله نیز امتیازی از غرب عایدش شود. اگر ایران در کنار پوتین باقی بماند و آنچه نشانه‌ها به نمایش می‌گذارند این موضوع را تایید می‌کند. چرا که تهران از منظر سیاسی، امنیتی و نظامی روسیه را شریک خود قلمداد می‌کند. با این اوصاف مباحث اقتصادی از متن به حاشیه خواهد رفت.
پوتین به احیای برجام کمک خواهد کرد؟
این آینده‌پژوه به نقش روس‌ها در مذاکرات برجامی اشاره کرده و گفت: با توجه به بافتار روابط تهران و مسکو و مشکلات هر دو کشور در محاصره تحریم‌ها می‌توان گفت چشم‌انداز روشنی در ارتباط با برجام دیده نمی‌شود. از طرفی هم نباید فراموش کرد که روسیه همواره از این موضوع به عنوان کارت بازی برای گرفتن امتیاز از غربی‌ها استفاده کرده است. بنابراین به نظر نمی‌رسد پوتین علاقه‌ای برای ایفای نقش تسهیل‌گرانه در مذاکرات برجامی داشته باشد.
وی ادامه داد: باید توجه داشت اگر تحریم های ایران برداشته شده و یا کاهش یابند، تهران وارد بازار انرژی می‌شود. همانطور که پیشتر نیز گفته شد ایران و روسیه در حال حاضر در بازار انرژی رقابت سنگینی با یکدیگر دارند. بنابراین مشخص است که احیای برجام و یا برداشته شدن تحریم‌ها در نهایت به زیان مسکو تمام خواهد شد.
این کارشناس روابط بین‌الملل اظهار کرد: اگر چنین اتفاقی هم رخ دهد، روابط ایدئولوژیک و سیاسی تهران و مسکو تَرَک شدیدی برخواهد داشت. به نظر نمی‌رسد شخصیتی مانند پوتین این امر را تحمل کند یا چراغ سبزی عملی به تهران ارائه دهد. از همین رو اینکه فکر کنیم مسکو می‌تواند در پرونده هسته‌ای ایران نقش شفاف‌گری را بازی کند بسیار دور از انتظار و آرزومندانه است.
نه می‌خواهند و نه می‌توانند!
این استاد روابط بین‌الملل عنوان کرد: در حال حاضر مسکو «نمی‌خواهد» و «نمی‌تواند» در زمینه احیای برجام نقش مثبتی ایفا کند. «نخواستن» مسکو نیز بر «نتوانستن» این کشور نیز برتری دارد. به هر ترتیب روسیه بازیگر و قدرتی بین‌المللی است. اگر چه آبروی مسکو به دلیل جنگ اوکراین تا حدود زیادی زیر سئوال رفته است.
مطهرنیا در پایان خاطرنشان کرد: امروز حدود پنج ماه از جنگ اوکراین می‌گذرد، در حالی که بسیاری تصور می‌کردند کی‌یف در عرض سه الی یک هفته سقوط می‌کند. به همین دلیل است که گفته می‌شود روسیه در حال حاضر توانایی بازیگری هم ندارد. هرچند اراده‌ای هم برای ایفای چنین نقشی را نیز ندارد چرا که در صورت احیای برجام، ایران دست برتر را در بازار انرژی در برابر مسکو خواهد یافت.
