۱۵ اتفاق مهم بورس در قرن جدید

در روزهای ابتدایی سال جاری کاهش ریسک‌ها، رسیدن بازار به نقاط حمایتی خود در سال ۱۴۰۰ و افزایش قیمت‌های جهانی باعث شد بورس روند صعودی بگیرد تا جایی که شاهد ورود سرمایه‌گذاران بودیم و بر این اساس شاخص کل در سال جدید (۱۴۰۱) با رشد حدود ۲/۵ درصدی به بالای کانال یک میلیون و ۴۰۰ هزار واحد رسید.
بعد از تعطیلات نوروز ۱۴۰۱ ارزش معاملات در حدود ۳۸۰۰ میلیارد تومان قرار گرفت و همچنین ورود نقدینگی حقیقی حدود ۱۹۰ میلیارد تومان ثبت شد. هشتم فروردین ماه بود که قطعی سیستم فرابورس بازار را با عرضه همراه کرد البته موج تقاضا باعث شد که بر این عرضه‌ها غلبه کند. در این میان تداوم جنگ روسیه و اوکراین، افزایش قیمت‌های جهانی و انتشار خبری در خصوص معافیت مالیاتی سود سپرده‌گذاری صندوق‌های سرمایه‌گذاری نقدینگی را به سمت بازار سرازیر کرد.
۱۵ فروردین ماه ارزش معاملات بار دیگر رکورد شکست و به ۷۳۰۰ میلیارد تومان رسید. البته در آخرین روزهای نخستین فصل سال با اخبار مصوبات جدید، ابهامات برجامی و کاهش قیمت نفت با توجه به احتمال آتش بس میان روسیه و اوکراین و مقاومت‌های شاخص متعادل و منفی معامله شدند. در این میان دولت تعرفه‌گذاری شدیدی برای صادرات وضع کرد که شاهد اصلاح پرفشاری در بازار بودیم و صدای اعتراض صنایعی مانند فولادی‌ها را درآورد البته رئیس سازمان بورس با ارائه راهکارهای جدید به سرمایه‌گذاران زیان دیده دلگرمی داد.
۲۴ فروردین ماه سال ۱۴۰۱ سنگین‌ترین خروج نقدینگی در ۳ ماه اخیر ثبت شد ضمن آنکه در یکی از روزهای پایانی فروردین ماه بیش از ۲ میلیارد سهم معامله شد که رکوردی عجیب بود. همچنین افزایش تدریجی دامنه نوسان یکی از وعده‌های رئیس سازمان بورس بود که ۲۹ فروردین ماه ۱۴۰۱ عملیاتی شد و از ۵ به ۶ آمد و بازار را به سمت روند مثبت سوق داد. در آخرین روز فروردین ماه هم سازمان بورس در راستای نزدیک شدن صندوق‌های قابل معامله دولتی (دارا یکم و پالایش یکم) به ارزش ذاتی و رونق دوباره آنها سه راهکار ارائه و در هیأت مدیره خود تصویب کرد.

شاخص از خط مقاومت جلو زد
در میانه‌های دومین ماه سال قطعیت حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی تاحدودی موجی از تقاضای مجدد را به سمت دارویی‌ها سوق داد. همچنین در هفته‌های پایانی اردیبهشت ماه شاخص کل با رشدی بیش از شاخص هم وزن توانست مقاومت ۱۶۰۰ را رد کند و در بالای این سطح تثبیت شود. ضمن آنکه در آخرین سه‌شنبه این ماه ارزش معاملات حدود ۷۷۰۰ میلیارد تومان شد که شاهد ثبت رتبه سوم ارزش معاملات خرد در شش ماه اخیر بودیم و حدود ۲۳۰ میلیارد تومان خروج نقدینگی را داشتیم.

ریسک‌های سیاسی گریبان بورس را گرفتند
یکی از ریسک‌های سیاسی بازار تصویب قطعنامه ضد ایرانی توسط شورای حکام بود که حتی مذاکرات برجامی را به حاشیه برد و منجر شد نرخ ارز روند صعودی بگیرد. ریسک دیگر اینکه بازار در نخستین سال قرن جدید هم با موضوع دیرینه برجام دست و پنجه نرم کرد؛ یک روز خبرهای امیدوارکننده منتشر می‌شد و روز دیگر شاهد اخبار منفی برجامی بودیم و تیر خلاص ناامیدی از برجام و کمرنگ شدن آن در زمان ناآرامی‌ها و اعتراضات تابستان و پاییز سال جاری زده شد. همچنین تورم کشور بار دیگر از ۵٠ درصد فراتر رفت که در این میان سیاست‌های تثبیت قیمت‌ها باعث کاهش حاشیه سود شرکت‌ها شد.

درد «دارا» و «پالایش»
یکی از موضوعاتی که بیش از یک‌سال از طرف سازمان بورس پیگیری شد و خواسته سرمایه‌گذاران بود، حل مشکل بازارگردانی در ETF های دولتی بود. پالایش و دارایکم بین ۶۵ تا ۷۵ درصد NAV معامله می‌شدند درصورتی که ETF های مشابه محدوده بین ۹۵ تا ۱۰۰ درصد NAV معامله می‌شدند و با گنجانده شدن رکن بازارگردان برای این صندوق انتظارها بر این بود که این شرکت‌ها بتوانند به NAV ۹۵ درصد برسند. حالا که بیش از چند ماه از تصویب اصلاحات اساسنامه صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارایکم و پالایش‌یکم توسط هیات وزیران می‌گذرد، صندوق پالایش‌یکم زیر NAV یا ارزش ذاتی خود معامله می‌شود و شرایط برای دارایکم کمی حادتر است چراکه این صندوق نزدیک به ۶۰ درصد زیر ارزش ذاتی خود در حال معامله است و بازارگردان هم ندارد.

«فولاد» بدبینی را به بازار تزریق کرد
مرداد ماه سال جاری در گزارش تحقیق و تفحص مجلس از فولاد مبارکه اصفهان ۹۰ عنوان تخلف، انحراف و تحمیل خسارت و توزیع رانت بالغ بر ۹۱ هزار میلیارد تومان و همچنین ضعف‌های ساختاری و نواقص قانونی مورد شناسایی قرار گرفته است. انتشار این گزارش باعث شد که موجی از بدبینی در بازار ایجاد شود و همچنین نماد «فولاد» تعلیق شد.

معرفی دو صندوق جدید
پس از صدور موافقت اصولی صندوق سرمایه‌گذاری املاک و مستغلات (REITs) توسط سازمان بورس و اوراق بهادار، در آخرین هفته شهریور ماه ۱۴۰۱ نخستین صندوق املاک و مستغلات کشور بر روی یک ملک اداری با متراژ مفید حدود ۹۰۰ متر مربع و عمر حدود ۱۴ سال در خیابان ملاصدرای تهران تأسیس شد. همچنین صندوق دیگر، اولین صندوق سرمایه‌گذاری بخشی بود که گروه مالی اقدام به تأسیس صندوق بخشی شیمیایی کرد و طبق امیدنامه و اساسنامه صندوق، حداقل ۷۰ درصد از دارایی آن به سهام صنعت شیمیایی و حداکثر تا ۱۰ درصد از منابع به سایر صنایع اختصاص داده می‌شود.

بی‌حسی در مقابل نرخ بهره بانکی
از ابتدای سال تاکنون نرخ سود بانکی با نوساناتی همراه بود و اوایل بازار سرمایه نسبت به افزایش نرخ بهره بانکی واکنش‌هایی نشان می‌داد اما بعد از گذشت مدتی این خبر در بازار پیشخور شد و دیگر تأثیرات چندانی بر این بازار نگذاشت. با این حال یکی از مصوبات حیاتی دولت، موظف شدن بانک مرکزی به نگهداشتن سقف نرخ سود بین بانکی در سطح ۲۰ درصد بود. در این میان رئیس سابق بانک مرکزی در ۲۸ آذر ماه سال جاری، گمانه‌زنی‌ها در خصوص افزایش ۵ درصدی نرخ سود بانکی را تأیید نکرد البته اعلام کرد که پیشنهاد آن به شورای پول و اعتبار ارسال شده است. به‌دنبال آن بانک مرکزی در سوم دی ماه ۱۴۰۱ از شرایط انتشار اوراق گواهی سپرده عام با نرخ سود ۲۳ درصد رونمایی کرد و شورای هماهنگی بانک‌ها و کانون بانک‌های خصوصی دو روز مانده به اجرایی شدن این اوراق، در اطلاعیه‌ای مشترک بر لزوم رعایت نرخ سود قانونی از روز شنبه ۱۷ دی ماه سال جاری تأکید کردند.

یک اختلاس بزرگ
هفتم آبان ماه ۱۴۰۱ خبری آمد که پرونده اختلاس بزرگ بازار سهام در دادسرای ویژه جرایم اقتصادی تشکیل شده است. پرونده‌ای که بنا به برخی شنیده‌ها، میزان تخلفات آن از دو هزار میلیارد تومان فراتر می‌رود و مربوط به کارگزاری تدبیرگر سرمایه است. بر این اساس و با انتشار خبر این اختلاس بزرگ ریسک سیستماتیک در سطح عملیات و معاملات بازار سرمایه افزایش پیدا کرد و بروز این موضوع سبب تشدید خروج نقدینگی از بورس و حتی صندوق‌های با درآمد ثابت شد.

سیاست‌های بی‌تأثیر
در اولین ماه پاییزی الزام بازارگردان‌ها به فروش لغو شد، موضوعی که به رشد بازار کمک بسیاری کرد و بر اشتباه بودن روش بازارگردانی فعلی، صحه گذاشت. بر این اساس معاون نظارت بر بورس‌ها و ناشران سازمان بورس در اسفند ماه ۱۴۰۱ اعلام کرد: مدل عملیاتی بازارگردانی تغییر می‌کند. بر اساس آخرین آمار، از صندوق‌های تثبیت و توسعه بازار سرمایه و همچنین صندوق‌های بازارگردانی حاضر در بازار از ابتدای سال بالغ بر ۳۰ هزار میلیارد تومان منابع به بازار تزریق شد البته آنگونه که انتظار می‌رفت نتوانستند تأثیرگذار باشند.

استعفای پرحاشیه
بازار در هفته آخر آبان روزهای عجیبی را پشت سر گذاشت. ۳۰ آبان ماه ۱۴۰۱ جلسه شورای عالی بورس، یک روز زودتر از زمان عادی برگزار شد و در حالی که شب قبل از آن شایعات استعفای عشقی و انتصاب رضوانی‌فر به سمت رئیس سازمان بورس در بازار منتشر شد، در اواسط بازار، خبر به صورت رسمی تأیید و از خبرگزاری‌های رسمی منتشر شد. اما ساعاتی بعد، ورق برگشت و عشقی ابقا شد. به عقیده صاحبنظران از دلایل استعفای عشقی به اعمال نکردن موضوعات مورد نظر در بودجه می‌توان اشاره کرد و در مقابل، دستاوردهای مناسب و قابل دفاع یک‌ساله از دلایل ابقا بوده است.

بودجه فشار فروش را تشدید کرد
بندهای بودجه ۱۴۰۱ تقریبا شبیه همان سال قبل است و در لایحه اولیه سقف قیمت گاز پتروشیمی‌ها به ۷ هزار تومان افزایش یافت که بعد از مدتی این رقم حذف شد و طبق گفته رئیس سازمان بورس هنوز رقم نهایی مشخص نشده است اما دیگر ۷ هزار تومان نخواهد بود. ضمن آنکه همزمان با انتشار لایحه بودجه که در آن توجه چندانی به بورس نشده بود، جو منفی در بازار حاکم و فشار فروش تشدید شد.

بالا و پایین‌های شاخص
بعد از اواخر اردیبهشت ماه سال جاری که شاخص کل رکورد جدیدی را ثبت کرد و با ۲۲ هزار و ۲۲۵ واحد افزایش به عدد یک میلیون و ۶۰۶ هزار واحد رسید و خیلی در این کانال نماند، اوایل دی ماه ۱۴۰۱ شاخص کل دوباره رنگ کانال یک میلیون و ۶۰۰ هزار واحدی را به خود دید و با اینکه در مرز یک میلیون و ۷۰۰ بود اما به یکباره این سطح را از دست داد. البته به تازگی باتوجه به اینکه در روزهای پایانی سال قرار داریم، حتی می‌بینیم که شاخص در محدوده یک میلیون و ۸۰۰ هزار واحد هم قرار گرفته است.

قرمزپوشی با نامه شورای رقابت
با انتشار دستورالعمل شورای رقابت مبنی بر لغو عرضه خودرو در بورس کالا به یکباره فشار فروش بر بازار حاکم شد و عرضه در خودروسازان سبب شد کلیت بازار تحت تأثیر قرار گیرد.

تداوم افزایش تدریجی دامنه نوسان
افزایش فصلی دامنه نوسان به میزان یک درصد ازجمله اقدامات مجید عشقی بود که آخرین افزایش به تابستان امسال بازمی‌گردد که از ۶ به ۷ درصد رسید. به گفته رئیس سازمان بورس، افزایش دامنه نوسان ادامه خواهد داشت و بر اساس گزارش‌های شرکت‌ها درباره ادامه افزایش دامنه نوسان تصمیم می‌گیریم. ضمن آنکه پله بعدی افزایش دامنه بورس همزمان با تغییر طبقات شرکت‌ها و اصلاح تابلوهای بازار خواهد بود و متناسب با اصلاح تابلوها افزایش دامنه نوسان بورس اجرا می‌شود و در سال آینده در این باره تصمیم می‌گیریم. این افزایش تدریجی تاحدودی توانست جلوی صف‌نشینی در بازار را بگیرد.

رشدهای بی‌رمق
رشدهای عجیب و غریب نرخ ارز و انتظار تورمی در بازار باعث شتاب گرفتن روند صعودی بورس شد. البته این صعودها و رشدها بی‌رمق است و بازار همچنان با نبود اطمینان و کمبود نقدینگی دست و پنجه نرم می‌کند. در این میان باوجود افزایش نقدینگی در جامعه بسیاری از شرکت‌های تولیدی با کمبود نقدینگی مواجه هستند و تلاش دولت این بود که به جای بانک‌ها از طریق بازار سرمایه اقدام به تأمین مالی کنند که عملا توفیق چندانی حاصل نشد. درمجموع ۱۴۰۱ سال خوبی برای بازار سرمایه نبود و بازارهای رقیب توانستند از آن جلو بیفتند و هنوز هم این عقب ماندگی بورس جبران نشده است.

کورسوی امید
در آخرین روزهای سال توافق ایران و عربستان نوید بازگشت امنیت و ثبات در منطقه را داد که این می‌تواند برای اقتصاد و بازار سرمایه خبر خوبی باشد.

ملیکا حمزه‌ئی – خبرنگار
شماره ۴۸۶ هفته نامه اطلاعات بورس