چشم‌انداز تیره برجام /مرگ توافق اعلام می شود؟

به ادعای ناظران قدرت‌های غربی در واکنش به موضع ایران مبنی بر برداشته شدن آخرین موانع باقی مانده جهت احیای توافق با دو معضل بالقوه روبرو هستند؛ نخست، ناآرامی ها در ایران و دیگری، ادعای ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه (ادعایی که تهران بارها آن را رد کرده است).

چالش پیش روی بایدن
طبیعتا هر دو مقوله با لحاظ کردن مواضع مداخله گرایانه بایدن در ارتباط با امور داخلی ایران و هم صدایی اش با معترضان و همچنین مشارکتش با اوکراین می‌تواند موجب شود تا رهبر آمریکا در صورتی که بخواهد برای احیای توافق هسته‌ای گامی بردارد توسط منتقدان خود به چالش کشیده شود.

روزنامه گاردینبه همین بهانه با انتشار یادداشتی ضمن اشاره به چشم‌انداز تیره رایزنی ها در باب احیای توافق برجام نوشته احیای توافق هسته ای با ایران باید جدا از دو مقوله ادعایی دیگر لحاظ شود.

انتظارها کاهش یافته است؟
در شرایط کنونی ایران اعلام کرده که برای از سرگیری گفتگوها آماده است. کمال خرازی، رئیس شورای راهبردی روابط خارجی ایران پیشتر گفته بود که امروز تنها مانع باقی مانده بر سر توافق هسته ای، حل و فصل مناقشه طولانی مدت ایران و بازرسان هسته ای سازمان ملل در باب ذرات ادعایی اورانیوم در سه سایت کشف نشده است.

همزمان بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی به رهبری ماسیمو آپارو، معاون پادمانی مدیرکل آژانس بین‌المللی پس از توافقی چند ماهه به تهران سفر کردند تا با محمد اسلامی، رئیس سازمان انرژی اتمی ایران دیدار کنند. حسین امیر عبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران این سفر را مثبت و آینده نگرانه توصیف کرد. ناظران با تکرار عبارات وزیر خارجه ایران این مسئله را مطرح کردند که تهران سیگنال مثبتی را برای کشورهای غربی ارسال کرده است.

با این همه آنگونه که گاردین مدعی است بازرسان سازمان ملل بدون اظهار نظری درباره مذاکرات خود با ایران، تهران را ترک کردند. از همین رو گروهی از منتقدان با استناد به تلاش های ناموفق پیشین در باب توافق با تهران درباره ادعای کشف ذرات اورانیوم در سایت های اعلام نشده، گفتند که انتظارها از این این سفر از ابتدا پایین بود.

دو مدعا در تفسیر عبارات امیرعبداللهیان
در ارتباط با رویکرد ایران دو مدعا مطرح است، منتقدان و مخالفان رادیکال ایران بااشاره به ناآرامی ها و همچنین حاشیه های مرتبط به ادعای ارسال پهپاد به روسیه مدعی هستند که تهران برای پایان دادن به حاشیه‌های ناشی از اتهامات می خواهد رایزنی ها از سرگرفته شود. اما گروه دوم با استناد به موضع برخی از چهره های فعال در دستگاه دیپلماسی ایران مدعی اند که فشار تحریم ها و چالش های اقتصادی موجب شده تا تهران خود را برای از سرگیری گفتگوهای برجامی آماده کند.

در طرف مقابل، غرب قرار دارد که نمی‌خواهد امید به نجات توافق هسته ای را از دست بدهد. کشورهای اروپایی با اشاره به موضع اخیر ایران و افزایش غنای ۶۰ درصدی اورانیوم مدعی اند که تهران از پتانسیل لازم برای افزایش غنای اورانیوم خود به میزان ۹۰ درصد برخوردار است و اگر شرایط بدین شکل ادامه یابد امکان گزیر هسته ای افزایش خواهد یافت.

چشم انداز پیچیده برجام
جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا هفته گذشته گفته بود علی‌رغم آن‌که توافق هسته ای با ایران در بن بست قرار دارد، با این همه طرفین برجام بایستی تا حد امکان زمینه را برای تعامل جهت احیای این توافق هموار کنند. او گفته بود که باید میان برجام و دو مقوله دیگر یعنی ناارامی ها در ایران و ادعای ارسال پهپاد به روسیه تفکیک قائل شد.

بورل در دیدار اخیر خود با عبداللهیان با انتشار پیامی در توئیترش نوشت که این رایزنی ضرورت داشت، با این همه مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا بار دیگر دو موضوع ادعایی را پیش کشید. اما رابرت مالی، نماینده ویژه آمریکا در امور ایران پس از برگزاری نشست شورای امنیت با محوریت برجام با انتشار پیامی در توئیترش نوشت که آخرین امید جمعی برای اجرای کامل برجام از دست رفته است. او پیشترمدعی شده بود که ایران به توافق روی میز که مورد تایید همه طرفین بود پشت کرد.

با این همه فعلا جو بایدن از اعلام مرگ برجام طفره می رود، چنین اظهارات ضد و نقیض ادعایی از جانب کشورهای غرب عضو برجام موجب شده تا چشم انداز رایزنی ها در باب احیای برجام در هاله ای از ابهام قرار بگیرد. به ادعای ناظران این گزاره در کنار دو مقوله مذکور، مسئله را پیچیده تر هم کرده و راه حل ارائه شده برای آن را دشوارتر.