وثیقه‌گذاری آنلاین به‌چه‌کار می‌آید؟

داستان توثیق سهام به سال‌ها قبل برمی‌گردد، سال‌هایی که به دلیل اشتباه محاسباتی یک مدیر بانکی در واگذاری سهام، ‌ برگه سیاهی را در سیستم بانکداری ایران به ثبت رساند؛ اما این برگه سیاه که شیرازه یکی از بانک‌های به نام کشور را از هم پاشید و آن را به ورطه نابودی کشاند، با طرحی که امروز با نام «ستاره» می‌درخشد، متفاوت است.

در واقع موسس اولین بانک خصوصی کشور به دلیل بدهی‌های هنگفتش، سهام شرکت‌ «سرمایه‌گذاری ساختمان ایران» را به توثیق یکی از بانک‌ها درآورد اما به دلیل اینکه بانک از وصول طلب خود ناامید شده بود، با انتشار آگهی اقدام به حراج وثیقه کرد و به دلیل اینکه از میز فروش کنار گذاشته شد و فشارهای وثیقه‌کننده سهام برای جلوگیری از فروش این بلوک بی‌نتیجه ماند، شیرازه حاکمیت بانک اقتصاد نوین را از هم پاشید و آن روز تلخ را رقم زد؛ اما در طرح ستاره یا همان سامانه توثیق الکترونیکی هوشمند که برای اولین بار به کمک وزارت اقتصاد و مدیریت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی(سمات) رونمایی شده است، ‌ تفاوت چشمگیری با گذشته‌ها به چشم می‌خورد. چرا که در این طرح قرار است به جز ثبات بازار سرمایه، دارایی‌های سهامداران نیز حفظ شود.
آنطور که پیش‌بینی شده در گام اول طرح ستاره، علاوه بر بسترسازی برای توثیق آنلاین و هوشمند اموال، امکان وثیقه‌گذاری سهام بازار سرمایه نیز فراهم شده است. در این طرح که گفته می‌شود، داستان‌ تلخ گذشته بانک اقتصاد نوین تکرار نخواهد شد، قرار است سهام ضامن اموال و دارایی‌های خرد و کلان شود و در قدم‌های بعدی با اتصال به سازمان‌ها و نهادهای وثیقه‌پذیر، گره‌های زیادی از مشکلات مردم را باز کند.
مزیت‌های سامانه‌ای به نام ستاره
محمدهادی سلیمی‌زاده، مدیر روابط عمومی و امور بین‌الملل سازمان بورس با بیان‌ اینکه توثیق سهام به شیوه غیرمستقیم از دو سال قبل آغاز شده بود اما فرآیند اداری آن به شیوه دستی و حضوری انجام می‌شد، گفت: فرآیند توثیق سهام در طرح ستاره به شیوه الکترونیکی و بدون مراجعه حضوری صورت می‌گیرد. او با بیان اینکه توثیق سهام به شیوه فعلی، بر تمامی سهم‌های بازار قابلیت پیاده‌سازی دارد، اضافه کرد: گواهی سپرده‌های کالایی و انواع اوراق بهادار نیز در آینده‌ای نزدیک مشمول بحث توثیق می‌شود.
سلیمی‌زاده با تاکید بر اینکه خدمات درگاه سامانه ستاره برای تمامی خدمات‌گیرندگان است، گفت: خدمات این سامانه هم‌اکنون از طریق بانک‌های ملی، مهر و رسالت ارائه می‌شود و در گام‌های بعدی سایر بانک‌ها نیز به آنها اضافه خواهد شد. او حذف ضامن را از دیگر مزایای این سامانه برشمرد و توضیح داد: با راه‌اندازی این سامانه دیگر نیازی به ضامن رسمی نیست بلکه بانک با مدیریت و پوشش ریسک خود درصدی از سهام را برای دریافت تسهیلات توثیق می‌کند.
سلیمی‌زاده، اتصال این سامانه به دستگاه‌ قضا در یک ماه آینده را از دیگر برنامه‌های سازمان بورس برشمرد و گفت: با اتصال این سامانه به دستگاه قضا، سهام وثیقه شده فرد بازداشت شده یا وابستگان می‌تواند ضامن آزادی او شود. او برخط بودن سامانه ستاره را از دیگر نقاط قوت آن برشمرد و افزود: پیش از این فرآیند خدمات بانک‌ها کاغذی بود اما در طرح ستاره کاغذ بازی‌ها حذف شده و فرآیند توثیق سهام به شیوه الکترونیکی انجام می‌شود.
مدیر روابط عمومی سازمان بورس با تاکید بر اینکه تضمین اعتبار، اتفاق مثبت دیگر این طرح است، ادامه داد: با تکمیل زیرساخت‌ها در بخش املاک و آمادگی استارت‌آپ‌ها و پلتفرم‌ها در این حوزه نیز می‌توان از این سامانه برای پرداخت اجاره‌بها بهره برد. شرکت‌های استارت‌آپی همچون دیجی کالا و اسنپ نیز می‌توانند با اتصال به سامانه ستاره، محصولاتی از قبیل لوازم خانگی را به صورت اقساطی و تضمینی به فروش برسانند و در صورت پرداخت نشدن اقساط، با فروش سهام، مبلغ اقساط معوق را تسویه کنند. سلیمی‌زاده اضافه کرد: همچنین با توثیق سهام، می‌توان نقدینگی مورد نیاز را در زمان‌ ارزندگی بازار که فروش سهام به صرفه نیست، مبلغی را با توثیق سهم دریافت کرد.
او در ادامه تشریح مزایای روش جدید توثیق سهام این را هم اضافه کرد: در شیوه‌های قبلی توثیق تا زمانی که تسویه اقساط صورت نمی‌گرفت، ملک آزاد نمی‌شد، اما در شیوه جدید امکان رفت و برگشت براساس تصمیم و نظر بانک وجود دارد. به‌عنوان مثال، یک بانک به محض پرداخت اقساط، درصدی از سهام را به صورت الکترونیک آزاد می‌کند اما بانکی دیگر بعد از پرداخت کامل اقساط، سهام را آزاد خواهد کرد.
سلیمی‌زاده در بخش دیگری از صحبت‌هایش درباره تجربه شکست خورده بانک اقتصاد نوین در توثیق سهام نیز متذکر شد: پوشش ریسک بستگی به مشتریان و بانک مربوطه دارد. برای مثال، امکان دارد بانکی به ازای ارزش روز سهام ۱۰۰ میلیون تومانی، ۱۵۰ میلیون تومان تسهیلات پرداخت کند و مابقی را سفته بگیرد.

در این صورت اگر ارزش سهام کاهش یابد و تسهیلات گیرنده، تسهیلات را نکول کند و ارزش سهام تکافوی جبران تسهیلات را نکند، ‌ مقصر بانک است که عملیات پوشش ریسک را به درستی طراحی نکرده است. در این حالت به بانک‌ها پیشنهاد می‌شود برای تسهیلات ۱۰۰ میلیون تومانی، ۱۳۰ میلیون تومان از سهام را وثیقه کنند تا در صورت افزایش قیمت‌ها بخشی از سهام را آزاد و با کاهش قیمت‌ها درصدی از سهم را مجددا وثیقه کنند. حال اگر مشتری زیر بار نرفت، با اعلام به شرکت سپرده‌گذاری سهام مشتری را توقیف و همان روز به فروش بگذارد و مبلغ تا زمانی که مشتری مبلغ وثیقه را افزایش ندهد، بلوکه بماند. بنابراین با این توضیحات با چالش‌های گذشته روبه‌رو نخواهیم شد. او در پایان تاکید کرد: با پذیرش انواع یونیت‌های صندوق‌های سرمایه‌گذاری و ETF ها در این طرح مشکلات و چالش‌های گذشته نیز برطرف خواهد شد.
ثبات بازار سرمایه
مسعود صدقی، مدیر فنی پروژه توثیق الکترونیک شرکت سپرده‌گذاری مرکزی با اشاره به اینکه تمام اوراقی که در شرکت سپرده‌گذاری ثبت و نگهداری می‌شود، قابلیت وثیقه دارد، گفت: اما در گام نخست فقط سهم و در مراحل بعدی سایر اوراق وثیقه می‌شود.
او با بیان‌ اینکه این طرح نیاز به همکاری مضاعف بانک‌ها دارد، اضافه کرد: درصورتی‌که سایر بانک‌ها نیز از این طرح ملی استقبال کنند، افراد بیشتری از مزیت‌های این طرح بهره‌مند خواهند شد.
صدقی، ثبات بازار سرمایه را از مزایای توثیق الکترونیکی سهام ذکر کرد و توضیح داد: مردم برای تامین مالی به جای فروش دارایی می‌توانند آن را نزد بانک وثیقه و از آن برای امور مربوطه استفاده کنند. او با بیان اینکه توثیق الکترونیکی سهام به عنوان یک پل ارتباطی بین بازار سهام و بازار پول ایجاد شده است، اظهار کرد: بانک‌ها به عنوان یکی از عوامل اصلی در این فرآیند نقش مهمی برعهده دارند. صدقی همچنین با اشاره به نحوه دریافت این تسهیلات توضیح داد: متقاضیان برای دریافت ضمن ثبت‌نام در سامانه سجام، باید شرایط و تعهدات مربوط به توثیق الکترونیکی سهام را پذیرفته و تمام بندهای مربوط به آن را با دقت کافی مطالعه کرده باشند.
رئیس هیات مدیره شرکت کارگزاری بانک خاورمیانه مطرح کرد: نفع توثیق سهام برای بازار
مزایا و معایب طرح توثیق سهام در گفت‌وگو با داریوش روزبهانه، رئیس هیات مدیره شرکت کارگزاری بانک خاورمیانه تشریح شد.
****توثیق سهام چه نفعی برای بازار سهام دارد؟
توثیق سهام نوعی تامین مالی است که منابع افراد حرفه‌ای بازار را که در حجم‌های بالا خریداری
می‌کنند، تامین کرده و به آن دسته از سرمایه‌گذارانی که قصد سرمایه‌گذاری بلندمدت دارند، کمک می‌کند تا سرمایه‌گذاری بیشتری انجام دهند. در واقع توثیق سهام نوعی تبادل دارایی بین بانک و سرمایه‌گذار است که به عمق بازار سرمایه کمک قابل توجهی می‌کند. به بیان دیگر، نوعی تزریق منابع مالی جدید به بازار با مشارکت سیستم بانکی است.
*پیش از این، طرح توثیق سهام برای سهام عدالت اجرا شد. به نظر شما توانست آنطور که باید و شاید تاثیرگذار باشد؟
به نظر می‌رسد این طرح برای سهام عدالت تاثیر چندانی نداشته است. برآوردها نشان می‌دهد بعد از خروج ۱۴۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی از سال ۹۹ و خروج ۱۶ هزار میلیارد تومان در ماه‌های ابتدایی امسال از بازار سرمایه، این طرح نتوانسته است در رونق بازار سرمایه تاثیرگذار باشد.
* به اعتقاد شما چرا چنین اتفاقی افتاد؟
توثیق سهام بیشتر برای سرمایه‌گذاران نهادی و بزرگتر بازار کاربرد دارد.
*بانک‌ها توانایی لازم برای وثیقه کردن حجم بالایی از سهام و ارائه تسهیلات به سهامداران را دارند؟
بعید است بانک‌ها بتوانند در این راه موفق عمل کنند. در حال حاضر سیستم بانکی برای امور روزمره خود با چالش‌های زیادی روبه‌روست. توثیق سهام نیز به نوعی تولید پول جدید است که می‌تواند بر مشکلات این سیستم اضافه کند. مگر اینکه برای آن ضوابطی تهیه و تنظیم شود. به‌عنوان مثال، برای سهامی که از محل توثیق خریداری می‌شود، دوره زمانی طولانی مدتی تعیین شود.
*با این توضیحات، ارزیابی شما از طرح توثیق سهام چیست؟
طرح خوبی است اما بنیادی نیست.
*برای بنیادی شدن آن چه پیشنهادی دارید؟
اول اینکه، ‌ سیستم‌های اعتباری بهتر است از مسیر کارگزاری‌ها به سمت بازار کانالیزه شود. دوم اینکه وقتی صندوق‌های سرمایه‌گذاری به صورت غیرمستقیم منابع مردم را جذب کنند، دیگر نیازی به تحمیل بار اضافی به سیستم بانکی نیست.