فشار دولت بر مالیات ستانی

سناریوهایی که برای تامین کسری بودجه وجود دارد، سناریوهایی است که در ادبیات نظری اقتصاد نیز موجود است مانند استقراض از بانک مرکزی، فروش اوراق یا عملیات بازار باز و فروش دارایی ها. قاعدتا در ایران امکان اجرای این سناریوها هم وجود دارد و هم ندارد.

برای مثال دولت املاک خود را برای فروش گذاشته یا از انتشار اوراق استفاده کرده است ولی به دلیل اینکه نرخ بازپرداختی که اوراق دارند، به اندازه‌ای نیست که تورم را پوشش دهد، خیلی از آن استقبال نشده است. در ایران از بانک مرکزی نیز بسیار استقراض می‌شود که برای تامین کسری بودجه اثرات تورمی زیادی دارد.
از طرفی دولت بسیاری از دارایی‌های خود را به فروش گذاشته و از این طریق توان کاهش کسری بودجه را ندارد. یکی دیگر از روش‌ها استقراض خارجی است که به دلیل عدم حل مسائل با غرب این روش حتی برای استقراض از چین و روسیه نیز دچار چالش است.
در دوره گذشته از بورس به عنوان یکی از منابع تامین مالی دولت استفاده شد که با توجه به شرایط حاضر نیز این روش ممکن نیست. از طرفی اخیرا بحث انتشار اوراق ارزی و سکه از طریق عرضه در بورس شده است که با توجه به سرمایه اجتماعی پایین در کشور نسبت به سیاست‌های دولت این مسئله احتمالا نمی تواند راه گشا باشد.
بنابراین تنها ابزاری که در حال حاضر برای تامین کسری بودجه در دست دولت است، تغییر در نرخ‌های دلاری بودجه، تغییر نرخ سوخت و اخذ مالیات است. نرخ دلار به دلیل این که مردم معمولا در زمان طرح بودجه پیگیری می‌کنند که دولت با چه نرخی قصد دارد بودجه را تنظیم کند، حساسیت‌های زیادی نسبت به آن وجود دارد و بنابراین، این نرخ دلاری خیلی تحت تاثیر قرار نمی‌گیرد.
یارانه انرژی و بحث سوخت هم به دلیل اینکه سرمایه اجتماعی پایین که عرض شد، معمولا با واکنش شدید مردم همراه می‌شود بنابراین به نظر می‌رسد این سناریو هم برای تامین کسری بودجه دولت امکان پذیر نیست.
مورد دیگر بحث مالیات است که به نظر می‌رسد در حال حاضر بیشترین اهرم و فشاری که دولت برای تامین کسری بودجه آورده در بحث مالیات‌گیری است. به نظر می‌رسد این مالیات گیری در دو بخش پیگیری می‌شود؛ یکی بهبود کیفیت مالیات ستانی و دیگری هم افزایش نرخ مالیات برای تولیدکنندگان است. افزایش نرخ مالیات به نوعی شمشیری دو لبه است یعنی تا جایی می‌توان با افزایش نرخ مالیات درآمدهای مالیاتی را افزایش داد اما در شرایط رکودی که هستیم، معمولا کارخانه‌ها با ظرفیت پایین فعالیت می‌کنند و این مالیات ستانی خود باعث کاهش تولید می‌شود که کاهش تولید هم منجر به کاهش درآمدهای مالیاتی دولت می‌شود.
در این صورت شاید در کوتاه مدت دولت بتواند با اخذ مالیات سنگین تا حدی از فشار کسری بودجه بکاهد ولی در دوره‌های بعدی اثر معکوس خواهد گذاشت. شواهد موجود نشان می‌دهد، در حال حاضر بخش عمده‌ای از تامین کسری بودجه یا با چاپ پول و یا با اخذ بیشتر مالیات انجام می‌شود که نتیجه آن دامن زدن بیشتر به رکود تورمی حاکم در کشور است.

منبع: هفته نامه اطلاعات بپرس شماره ۴۷۰