فاصله ارز نیما و آزاد چگونه صنایع را تحت تاثیر قرار می دهد؟

بازارهای مالی ایران در سال‌های گذشته نوسانات بسیاری را به دلایل متعدد تجربه کرده‌اند. یکی از این بازارهای پرنوسان و جذاب بازار ارز است. قیمت دلار تحت تاثیر عوامل مختلف بالا و پایین می‌رود و فراز و فرود آن بر بازارهای دیگر و صنایع متعدد تاثیرات مثبت و منفی بر جا می‌گذارد. در بهمن ماه سال ۱۳۹۶ دولت وقت اقدام به اجرای آزمایشی سامانه‌ای موسوم به نظام یکپارچه معاملات ارزی (نیما) کرد.

از این زمان بازار ارز نیمایی در کنار بازار آزاد و در زمانی که هنوز ارز معروف به ۴۲۰۰ هنوز حذف نشده بود، مورد آزمون قرار گرفت و در نهایت، از اردیبهشت سال ۱۳۹۷ سامانه نظام یکپارچه معاملات ارزی یا سامانه نیما به طور رسمی شروع به کار کرد. یکی از اهداف اصلی راه‌اندازی این سامانه، نزدیک کردن نرخ ارز به واقعیت‌های اقتصادی بود، اما حالا فاصله بین نرخ ارز نیمایی و آزاد برای اقتصاد و بازارهای مختلف دردسر ساز شده است.
رحمان سعادت، استاد دانشگاه درباره تاثیرات کم یا زیاد شدن این دو نرخ می‌گوید: درواقع در رابطه با ارز دو بازار متفاوت وجود دارد؛ یکی بازاری که بازار روز و آزاد است و دیگری هم بازار نیمایی است که ارتباط مستقیم به صادرات، واردات و صنایع دارد. زیاد شدن اختلاف بین اینها باعث می‌شود که در تخصیص بودجه انحراف به وجود آید و این انگیزه برای بخشی از افرادی که در بازار نیمایی حضور دارند، به وجود بیاید که ارز را از بازار نیمایی خارج کرده و به سمت بازار آزاد حرکت دهند. در نتیجه افزایش این فاصله باعث می‌شود ارزی که باید به حوزه تولید و صنعت تخصیص پیدا کند، وارد حوزه سفته‌بازی شود.

وی ادامه می‌دهد: طبیعتا این سفته‌بازی سودهایی ایجاد می‌کند که در کوتاه‌مدت تاثیرگذار است اما در صورتی که ارز نیمایی به بخش پولی و صادرات تزریق شود، سرمایه‌گذار نیازمند زمان است که سود خود را به دست بیاورد. تفاوت نرخ این دو بازار باعث رانت اقتصادی و انحراف در تخصیص بهینه منابع می‌شود و تا جایی که امکان داشته باشد بانک مرکزی و دولت باید این نرخ‌ها را به هم نزدیک کنند تا میزان یارانه‌ یا میزان اختلافی که وجود دارد، معقول باشد و عملا شاهد این نباشیم که عدم تعادل بین دو بازار ایجاد شود.
افزایش فاصله بین نرخ ارز آزاد و نیمایی باعث به وجود آمدن رانت و مشکلاتی در اقتصاد کشور شده است. صنایع زیادی به دلیل این فاصله زیان دیده‌اند. بنابراین بسیاری از کارشناسان و فعالان اقتصادی بر این باورند که کاهش این فاصله و تک نرخی شدن ارز به بازارها، کاهش تورم و اقتصاد کشور کمک شایانی خواهد کرد. در این بین اما هستند صنایعی که از این افزایش فاصله سود می‌برند.
سعادت در این باره می‌گوید: صنایعی که عموما صادرات محور هستند، از بیشتر شدن این فاصله سود می‌برند. بر این اساس زمانی که کالاهای خود را صادر می‌کنند، ارز به دست می‌آورند و بر اساس قانون باید ارز را به بازار نیمایی بیاورند اما اگر اختلاف زیاد باشد به روش‌های مختلف به دنبال این خواهند بود که این ارزها را به بازار نیمایی تزریق نکنند و به بازار آزاد بدهند که همین موضوع باعث ایجاد مشکلاتی در اقتصاد خواهد شد. در گذشته نیز این موضوع وجود داشت مثلا در صنایع پتروشیمی بخشی از صادرات غیرنفتی به نحوی بود که گاهی فسادهایی ایجاد می‌شد و در سالیان نه چندان دور پرونده‌هایی در این خصوص داشتیم. به نظر می‌رسد که بانک مرکزی در طول چند ماه آینده و تا عید باید دقت بیشتری در مدیریت ارز داشته باشد. کوچک‌ترین انحراف در بازار ارز تبدیل به یک تورم شدید می‌شود که همه ابعاد اقتصادی کشور و رفاه مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد. پیشنهاد می‌شود که متخصصان و افراد با تجربه را در این خصوص به کار بگیرند تا نتایج خوبی برای کشور به ارمغان بیاورند.
در جدول میانگین نرخ ارز نیمایی از ابتدای اعمال آن تا آبان ماه سال جاری قابل مشاهده است. همچنین در این بین می‌توان به حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی اشاره کرد که در دولت سیزدهم تصویب شد ولی هنوز از گوشه و کنار شنیده می‌شود که برخی صنایع و نهادها مشمول دریافت این ارز می‌شوند.

بازار ارز ایران
نوسان‌های بازار ارز و تغییر ساعتی قیمت آن در سال‌های گذشته، به مشکلی بزرگ برای واردکنندگان و صادرکنندگان کالا و خدمات کشور تبدیل شده است. ارز آزاد، ارز ۴۲۰۰، ارز نیما و ارز سنا هر یک نرخی دارند و این چندنرخی بودن، هرگونه برنامه‌ریزی برای آینده را مختل می‌کند. یکی از اقدامات دولت و بانک مرکزی برای ایجاد بازار ارز و ارتباط شفاف این بازار با سایر بازارها، راه‌اندازی بازار متشکل ارزی بوده است. هدف اصلی بازار متشکل معاملات ارز ایران، حمایت از ارزش پول ملی از طریق ایجاد و توسعه بازار شفاف، منصفانه، رقابتی و کارای ارزهای خارجی و انسجام بخشی به آن است. البته این بازار هنوز نتوانسته آنطور که باید به وضعیت نامتعادل ارز سروسامانی بدهد. مهمترین موضوع در این میان، همان چندنرخی بودن ارز و سردرگمی تولیدکنندگان و صادرکنندگان است.