بورس توان متعادل سازی بازار خودرو را ندارد

از ابتدای عرضه خودرو در بورس کالا تا پایان هفته قبل، پانزده هزار و ۸۴ دستگاه خودرو در مجموع در سه گروه خودرو سواری، وانت و کامیون کشنده در این بازار عرضه شده که تقاضایی معادل ۴۷ هزار و ۲۵۱ دستگاه برای این میزان ثبت و ۱۳ هزار و ۷۶۶ خودرو مورد معامله قرار گرفته است. از این رقم ۱۲ هزار و ۵۶۵ دستگاه خودروی سواری، ۲ هزار و ۲۳۷ دستگاه وانت و مابقی مربوط به خودروی کامیون بوده است. طبق آمارهایی که روی سایت بورس کالا قرار دارد، بیشترین میزان خرید خودرو به خودروهای سواری تعلق دارد که با تقاضایی به میزان ۴۴ هزار و ۶۵۴ دستگاه همراه بوده است.

بررسی آمارها نشان می‌دهد، بورس کالا در کمتر از شش ماه توانسته به شکلی مناسب تالار خودروی این بازار را به محلی برای معامله خودروهای داخلی و مونتاژ شده خارجی تبدیل کند و این موفقیت بزرگی است و باید گفت انتظار نمی‌رفت با چنین سرعت مناسبی چنین آمارهای مناسبی به ثبت برسد؛ البته مشخص است که هنوز جا برای کار بسیار است.
اما انتقادی که در چند مدت اخیر به شدت متوجه معاملات بورس کالا در حوزه خودرو است، رشد روزافزون قیمت‌ها، هم در بورس کالا و هم در بازار آزاد خودرو است. پیش از این نیز در همین صفحه به بررسی این موضوع پرداختیم که چرا سیاست عرضه خودرو در بورس کالا نتوانست عاملی بازدارنده در مقابل رشد بازار باشد و حتی بازار نسبت به قبل با تلاطم‌هایی روبه‌رو شده است. حالا باید این پرسش را نیز به پرسش‌های قبلی اضافه کنیم که چرا قیمت خودرو در بورس کالا روز به روز در حال افزایش است؟
برای توضیح بیشتر به روند تغییر قیمت‌های پایانی در مقایسه با قیمت‌های پایه در مورد چند خودروی انتخابی می‌پردازیم. در ابتدای عرضه خودروی دیگنیتی، معامله این خودرو با ۴۴ درصد افزایش قیمت نسبت به قیمت‌های پایه صورت می‌گرفت و این میزان رقابت در حال حاضر به
۵۵ درصد رسیده است. قیمت نیز در همین مدت یعنی نزدیک به دو ماه و نیم با رشد ۱۷۰ میلیون تومانی در بورس کالا روبه‌رو شده است، در مقابل قیمت فیدلیتی در مقایسه با ابتدای عرضه در بورس کالا با کاهش روبه‌رو شده و از ۱۱ میلیارد و ۷۰۰ میلیون ریال به ۱۰ میلیارد و ۲۵۰ میلیون ریال رسیده است.
به عنوان نمونه دیگر قیمت هایما از ۷۴۲ میلیون تومان در ابتدای عرضه به ۷۵۳ میلیون تومان رسیده که نشان می‌دهد باوجود رشد قیمت‌ها در بازار آزاد شاهد افزایش جدی قیمت برای این محصول در بورس نیستیم. در مقابل اما قیمت پژو ۲۰۷ اتوماتیک از ۳۸۳ میلیون تومان به ۵۲۲ میلیون تومان رسیده که جهش بسیار زیادی محسوب می‌شود.
بررسی وضعیت خودرو در بورس کالا اما همانطور که مشخص است تابع عرضه و تقاضا در این بازار و طبیعتا قیمت‌های پایه است. تقریبا در تمام موارد قیمت‌های پایه بدون تغییر باقی مانده و آن چه در عمل تغییر کرده میزان تقاضا برای خودروهای عرضه شده است. به عنوان مثال برای هزار و ۳۲۶ خودروی فیدلیتی عرضه شده در بورس کالا در این مدت ۷ هزار و ۲۲۰ تقاضا ثبت شده و طبیعی است افزایش تقاضا روی سطوح رقابتی کالا اثرگذاشته و قیمت را با رشد روبه‌رو خواهد کرد.
در این میان خودروهای جذاب‌تر مانند خودروهای شاسی بلند و جدیدتر با رشد قیمت‌های بیشتر روبه‌رو شده‌اند که دلیل آن نیز علاقمندی خریداران به این خودروها و به علاوه قیمت‌های مناسب آنها در مقایسه با قیمت‌های بازاری است. در مورد خودروهای کوچک مانند تارا و یا جک S۴ و… شرایط متفاوت است و هم میزان فشار تقاضا پایین‌تر و هم رشد قیمت‌های پایانی در مقایسه با قیمت‌های پایه کمتر است.
اما موضوع دیگر آن است که خودروهایی که اختلاف قیمتی آنها در بورس در مقایسه با بازار آزاد بیشتر است، با تقاضای بیشتری روبه‌رو هستند که این تقاضا معمولا به دلیل ورود دلالان به حوزه خرید این خودروهاست. باید گفت هنوز مدت زیادی از زمان عرضه خودرو در بورس نگذشته و در آینده سیاست‌های نظارتی بیشتری برای جلوگیری از ورود دلالان به این بازار در نظر گرفته خواهد شد.
در این بین نباید در تحلیل وضعیت خودرو در بورس از متغیرهای موجود در فضای خارج از بورس غافل شد. برخی تحلیل‌ها و انتقادها از فضای حاکم بر خودرو در بورس کالا به گونه‌ای مطرح می‌شوند که گویا در یک شرایط کاملا عادی به سر می‌بریم؛ این در حالی است که در مقایسه با شش ماه پیش و پیش از آغاز عرضه خودرو در بورس، قیمت دلار در حدود ۷ هزار تومان افزایش یافته است. قیمت خودرو در بازار آزاد در همین مدت بین ۵ تا ۱۵ درصد افزایش یافته است و این موضوع طبیعتا روی معاملات در بورس کالا نیز اثرگذار است. به عبارت ساده‌تر، آن چه عرضه‌های بورس کالا را تحت تاثیر قرار می‌دهد موضوعات بازار آزاد است و این مساله از قبل نیز پیش‌بینی شده بود، چراکه اندازه بازار آزاد در مقایسه با بورس کالا بسیار بزرگتر است و انتظار نمی‌رود بورس کالا به این زودی‌ها به عاملی برای ثبات بخشی به بازار آزاد تبدیل شود.

این اشتباه برداشت را در دولت و در بین مدیران دولتی نیز شاهد هستیم. برخی مدیران دولتی گمان می‌کنند عرضه بیشتر خودرو در بورس کالا باعث تعادل در بازار خودرو خواهد شد، این موضوع زمانی درست به نظر می‌رسد که عوامل اثرگذار ثابت باقی بمانند. عبدالله توکلی لاهیجانی، مدیرکل صنایع خودرویی وزارت صمت در این باره می‌گوید: با افزایش عرضه خودرو در بورس و انجام شدن واردات خودروهای خارجی به زودی التهابات بازار خودرو کاهش خواهد یافت. وی در این مورد از قانونی جدید برای خودروسازان پرده‌برداری کرده است. به گفته او، یکی از مواردی که در تعامل با بورس کالا مصوب شد، میزان عرضه خودرو در بورس است، به‌طوری که کف عرضه را برای خودروسازان بزرگ (ایران‌خودرو و سایپا) دو هزار دستگاه و برای خودروسازان کوچک ۵۰۰ دستگاه در هر مرحله قرار دادیم؛ البته این فقط کف عرضه است و اصل بر آن است که همه تولیدات خودروسازان در بورس عرضه شود.
اما واقعیت آن است که تصور این که بورس کالا بازاری است که وظیفه آن تنظیم بازار خودرو است، از اساس تصور اشتباهی است، چراکه میلیون‌ها دستگاه خودروی دست دوم در خارج از بورس معامله می‌شوند که اصلا قرار نیست در بورس عرضه شوند و اتفاقا حجم زیادی «بسیار بیشتر از خودروهای صفر کیلومتر» از این خودروها هستند که بازار را در اختیار دارند. از طرفی طرح‌هایی مانند از رده خارج کردن خودروهای فرسوده مانند آن چه در کشورهای برگ دنیا وجود دارد در ایران اصولا معنی ندارد و درنتیجه شاید یک خودرو تا دو دهه هنوز در بازار معامله و دست به دست شود.
موضوع دیگر این که شاید فعلا کارخانه‌های عرضه‌کننده قیمت‌های عرضه را تغییر ندهند اما دیر یا زود تغییر قیمت‌ها و به‌روزرسانی قیمت‌های عرضه در تابلوی بورس به صورت روزانه و هفتگی می‌تواند قیمت‌های این بازار را نیز دستخوش تغییرات روزانه کند و تصور این که قیمت بورس تنها معطل عرضه‌های بالاتر مانده چندان منطقی نیست و پس از عرضه‌های بیشتر و با فرض عرضه همه محصولات خودرویی در بورس، افزایش روزانه قیمت پایه به دلیل رشد روزانه هزینه‌های تولید و متغیرهای دیگر هستند که تعیین‌کننده روند بازار خودرو در بورس خواهند بود.
منبع: هفته نامه اطلاعات بورس شماره ۴۷۵