بررسی صنعت فولاد

فولاد پس از نفت خام دومین ماده پر مصرف در کشورهای مختلف جهان بوده و کاربردهای بی‌شمار آن در صنایع مختلف غیرقابل انکار است. صنایعی نظیر ساختمان‌ و انبوه‌سازی، خودروسازی، تولید قطعات، لوازم خانگی و … از فولاد به عنوان مواد اولیه خود استفاده می‌کنند. به بیان دیگر فولاد پرکاربردترین فلز صنعتی است و میزان مصرف آن روز‌به‌روز در حال افزایش است. این فلز به راحتی قابل بازیافت است و برای تولید آن از انرژی کمی استفاده می‌شود.

اصلی‌ترین بخش‌های صنعتی تقاضاکننده فولاد جهانی، بخش عمران و ساختمان (زیرساخت)، خودروسازی و ماشین‌آلات صنعتی هستند. پس از شیوع بیماری کووید ١٩، علاوه بر توقف بسیاری از پروژه‌های عمرانی و ساختمانی، طرح‌های ساختمانی تجاری و اداری جدید در سطح جهان به تعویق افتاد، که تقاضای محصولات فولادی مرتبط با صنعت ساختمان (مقاطع بلند) را با کاهش جدی روبه‌رو کرد؛ البته چین با تمهید راهکار بودجه عمرانی و زیرساختی توانست این بخش را که به نوعی مانند لکوموتیو تقاضای صنعتی محسوب می‌شود، تقویت و به زودی بازیابی کند.
بیش از ۸۹ درصد فولاد تولید شده در دنیا، فقط توسط۱۵ کمپانی تولید می‌شود و چین با تسلط مطلق در صدر این فهرست قرار دارد. قطب های فولاد جهانی را منحصرأ چند کشور تشکیل داده که چرخ صنعت جهان را می گردانند.

طبق گزارشات سازمان جهانی فولاد، تولیدات کارخانه های موجود در اقصی نقاط دنیا نسبت به سال گذشته با رشد همراه بوده است. تولید فولاد در آسیا و استرالیا تقریبأ با رشدی ۱۲% حدودأ به ۱۲۸ میلیون تن رسید. خاورمیانه نیز با تقریبأ ۱۷% رشد رکورد ۳.۷ میلیون تنی را شکست. ایران نیز با ۲.۶ میلیون تن تولید در ماه مه رشدی ۷.۷% نسبت به مدت مشابه در سال گذشته داشته و در جایگاه دهمین تولیدکننده برتر فولاد در جهان ایستاد. در طول سال های گذشته با وجود فشارها و موانع خارجی مانند تحریم های آمریکا، صنعت فولادسازی ایران روندی رو به رشد داشته و در حال توسعه است. پیش بینی می شود تا سال ۱۴۰۴ (۲۰۲۵ میلادی) ایران به جایگاه هفتمین تولیدکننده برتر فولاد جهانی برسد.

در سال گذشته با کاهش تقاضا ناشی از همه گیری بیماری کرونا، صنعت فولادسازی با مشکلاتی روبه رو شد. پس از عبور از مرحله کاهش عرضه و تقاضا در جهان، میزان تولید فولاد در نیمه نخست سال ۲۰۲۱ افزایش یافت. با بهبود شرایط و به کار افتادن صنایع مختلف و به دنبال آن افزایش تقاضای بازار، فولادسازی نیز روندی صعودی را در پیش گرفت. شرکت‌های زیادی در سراسر دنیا به تولید فولاد می‌پردازند و توانسته‌اند با تولید انبوه در این صنعت به شهرت بالایی برسند.

در سال ٢٠٢٠ وضعیت بازار فولاد جهانی چندان مناسب نبود، اما بازیابی قدرتمندانه فعالیت صنعتی در چین و رشد ٩.١ درصد تقاضای فولاد این کشور باعث شد فولادسازان جهانی با حداقل آسیب (حدود  ٠.٢ درصد کاهش تقاضا) سال ٢٠٢٠ را پشت سر بگذارند. با بازگشت وضعیت اقتصاد جهانی به دوران پیش از کرونا، می‌توان پیش‌بینی کرد که تولید فولاد هم به تدریج اوج بگیرد، چرا که صنعت فولاد، مبنایی برای تولید در صنایع گوناگون است و با رشد تقاضا در صنایع پایین‌دستی، صنعت فولاد هم می‌تواند اوج بگیرد.

صنعت فولاد ایران

صنعت فولاد در ایران یکی از صنایع استراتژیک به‌شمار می‌رود، به گونه‌ای که نقطه اتکای صنایع پایین‌دستی قلمداد می‌شود و افزون بر ۶۰۰ صنعت پایین‌دستی از این صنعت تغذیه می‌کنند. صنعت فولاد ایران علاوه بر اینکه حرف نخست را در خاورمیانه می‌زند، در جمع ۱۰ کشور برتر تولیدکننده نیز قرار گرفته است.

تاریخچه صنعت فولاد در ایران

با بررسی تاریخ می‌بینیم که در هزاره سوم قبل از میلاد، آهن کشف شد و با استفاده از آن افراد به ساختن اولین نیزه‌ها، چاقو و… پرداختند. همچنین کشف تعداد زیادی از تیغه‌های خنجر و چاقو فرسوده آهنی در مناطق مختلف ایران نشان‌دهنده استفاده اجداد ما از آهن و فلزات مختلف است.

اولین تلاش‌ها برای راه‌اندازی صنعت فولاد در ایران قبل از سال ۱۹۳۰ میلادی بود. اما به‌دلیل وقوع جنگ‌جهانی دوم، پروژه‌ای که قرار بود با همکاری شرکت‌های آلمانی در ایران راه‌اندازی شود، متوقف شد. بعد از جنگ جهانی دوم تلاش زیادی جهت راه‌اندازی کارخانه‌های Steelسازی انجام شد، اما تعداد زیادی از پروژه‌ها با شکست همراه شدند. سرانجام در سال ۱۳۴۶ از یک کارخانه با ظرفیت ۶۵ هزار تن در سال، در جاده اهواز-خرمشهر بهره‌برداری شد، مواد اولیه این کارخانه نیز از خارج از کشور تامین می‌شد.

تقریبا بعد از گذشت دو دهه از جنگ جهانی دوم، با بهبود وضعیت اقتصادی کشور و افزایش تقاضای داخلی Steel، نخستین کارخانه تولید محصولات فولادی در ایران پایه‌گذاری شد. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، شرکت‌های تولید کننده Steel در داخل کشور با یکدیگر ترکیب شده و شرکت ملی فولاد ایران را با نام اختصاری NISCO تاسیس شد.

بزرگترین کارخانه های فولاد ایران عبارت است از:

• فولاد مبارکه اصفهان
• مجتمع ذوب‌آهن اصفهان
• فولاد خوزستان
• فولاد اکسین اهواز

با توجه به اهمیت و مزایایی که تولید فولاد برای کشور دارد، زنجیره این صنعت طی یک دهه اخیر به خوبی تکمیل و با وجود اعمال تحریم‌ها این فرصت برای شرکت‌های فولاد ایجاد شده که با تمام توان به سمت بومی‌سازی در تمام این زنجیره گام بردارند. بومی‌سازی در صنعت فولاد، از چنان اهمیتی برخوردار است که هویت ملی صنعت کشور را مورد تاکید و زمینه تعامل علمی بین صنعت ملی و صنعت جهانی را فراهم می‌کند.

در ۴۰ سال اخیر در راستای بومی‌سازی یا خودکفایی، در بخش‌های متعددی از طراحی و مهندسی و ساخت، تلاش‌های موفق و موثری انجام گرفته است. در این زمینه، دولت‌ها ابزار‌های مختلفی را برای اجرای سیاست‌های بومی‌سازی به کار گرفته‌اند تا بهترین نتیجه را برای رسیدن به شرایط و مناسبات بومی‌سازی فراهم آورند؛ اما در این میان نباید نقش شرکت‌های بزرگ فولادسازی را در بومی‌سازی نادیده گرفت؛ برخی شرکت‌های بزرگ با وجود تلاطمات بسیار و فراز و نشیب‌های بسیار به خوبی  توانسته اند نقش خود را در زمینه بومی‌سازی ایفا کنند.

شرکت ذوب‌آهن اصفهان یکی از شرکت‌های بزرگ فولادسازی است که نقش قابل توجهی در بومی‌سازی دارد، براساس آمار‌های رسمی ارزش بومی‌سازی در شرکت‌های بزرگ معدن و صنایع معدنی طی ۱۱ ماه سال ۱۳۹۹به ۵۲۴ میلیون دلار رسیده و در این بین ذوب آهن اصفهان با سهم ۱۴۱میلیون دلاری، به تنهایی ۲۷درصد از سهم بومی‌سازی شرکت‌های بزرگ معدن و صنایع معدنی را به خود اختصاص داده است.

بنا بر اعلام سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) ۱۲ شرکت بزرگ معدن و صنایع معدنی در حوزه‌های سنگ‌آهن، فولاد، مس، آلومینیوم و بخش معدنکاری ۵۲۴میلیون دلار از تجهیزات مورد نیاز را توسط سازندگان داخلی تامین کرده‌اند. در میان شرکت‌های بزرگ، ذوب‌آهن اصفهان با سهم ۱۴۱میلیون دلاری بیشترین سهم از بومی‌سازی را در اختیار دارد.

پس از آن فولاد خوزستان با سهم ۵/ ۱۰۹میلیون دلاری، ملی مس با سهم ۱۰۰ میلیون دلاری و گل‌گهر با سهم ۴/۷۰ میلیون دلاری در رده دوم تا چهارم قرار گرفتند. سهم فولاد مبارکه ۴۷میلیون دلار و فولاد هرمزگان ۲۰میلیون دلار بود.

برای سال ۱۳۹۹ ارزش بومی‌سازی حاصل تولید قطعه و فرآیند تولید ۵۰۰ میلیون دلار هدف‌گذاری شده بود. (شرکت فولاد خوزستان بزرگ‌ترین عرضه‌کننده شمش فولاد و دومین قطب تولید فولاد خام در کشور به‌شمار می‌رود. این شرکت، جزو بنگاه‌های پیشرو اقتصادی در سطح ملی و منطقه‌ای است که در صنعت فولاد حضوری فعال دارد که محصولات آن، همواره در رده‌های نخست صادرات غیرنفتی قرار دارد).

محاسبات نشان می‌دهد، با توجه به برآورد تقاضای حدود ١٨.١ میلیون تنی فولاد در داخل کشور، ظرفیت حدود ٣۶.٧ میلیون تنی واحدهای تولیدکننده فولاد میانی کشور و رشد قابل توجه ارزش محصولات پایین‌دستی خصوصا انواع ورق در بازارهای جهانی، سرمایه‌گذاری برای تکمیل صنایع پایین‌دستی و حداکثرسازی ارزش افزوده صنعت فولاد با صادرات مازاد محصولات فولادی در سال جدید یکی از گزینه‌های قابل اعتنا در بعد خرد و ملی خواهد بود.

بازگشت بخش ساختمان و صنایع در اقتصادهای جهانی به سطح تولید قبلی (افزایش تقاضا) و سرعت اندک بازگشت ظرفیت تولید فولاد در اصلی‌ترین تولیدکنندگان جهانی (کاهش عرضه) عامل افزایش قیمت‌ها تاکنون بوده‌اند.

رویکرد شرکت فولاد خوزستان در تبدیل درآمدهای ارزی به ریالی در صورت‌های مالی دارای نظم ساختاری نیست. یک دلیل احتمالی جهش نرخ ارز ضمنی در صورت‌های مالی شرکت فولاد خوزستان ممکن است بسته شدن دفاتر در سال مالی ١٣٩٩ و شناسایی حداکثر سود ممکن بوده باشد که همان‌گونه که در پیشنهادهای سیاست‌گذاری قبلی ذکر شده بود، نشان‌دهنده ناکارآیی روش فعلی قیمت‌گذاری و فرصت‌های رانتی نهفته در وضعیت کنونی است.

واحد تحلیل پایگاه خبری https://bazaar-news.ir