بررسی صنعت سیمان

جایگاه سیمان در دنیای جدید،‌ همچون فولاد و نفت است و بدون آن عملا توسعه عمرانی غیر ممکن است. سیمان دنیای جدید را متاثر از خویش ساخته و همچنان هیچ جایگزینی ندارد. بنابراین توجه به وضعیت تولید و مصرف این محصول این صنعتی برای رصد موضوع رفاه فردی و توسعه جهانی از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.

صنعت سیمان به دلیل وجود زنجیره تامین طولانی و متنوع شامل: استخراج مواد اولیه و استفاده از سیمان در صنعت بتن، تاثیر زیادی در اقتصاد جهانی دارد. طبق اعلام شرکت IFC، بخش سیمان ۵.۴ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی و ٧.٧ درصد از اشتغال جهان را تشکیل می دهد. سیمان/بتن بعد از آب آشامیدنی، دومین محصول پر مصرف (ساخت خانه، پل، جاده و…) در جهان است.

در سطح جهانی، سیمان در ١۶٢ کشور، بیش از ١٠٠٠ تولید کننده و ٣٠٠٠ کارخانه تولید می شود. از این تعداد حدود ٧۵ درصد کارخانه های یکپارچه (کلینکر (نوعی مصالح) و سیمان) و ٢۵ درصد کارخانه تولید سیمان است.

در چند سال گذشته، رشد ظرفیت های جدید تولید سیمان از تولید آن فراتر رفته است. همه گیری ویروس کرونا ساخت و ساز را در بسیاری از کشورها کند کرده و بر این اساس، تقاضا برای سیمان کاهش بیشتری را تجربه کرده است. سودآوری بسیاری از شرکت‌های سیمان کاهش یافته و باعث کاهش سرمایه‌گذاری های جدید در این صنعت شده است.

خوشبختانه ایران در مقایسه با دیگر کشورهای منطقه، پتانسیل خوبی برای افزایش تولید و صادرات سیمان دارد که تاکنون کمتر مورد توجه قرار گرفته است.

تولید سیمان ملی در ٢٠ مارس ٢٠٢١، به ۶٨.٣ میلیون تن افزایش یافت. که این رقم مربوط به استفاده ٧٩ درصدی از ظرفیت ٨٧ میلیون تنی در سال است. بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، میزان ذخایر معدنی کشورمان ۲۵.۷ میلیارد تن است که سهم سنگ آهک با ۱۷ میلیارد تن (۶۷ درصد) بالاترین میزان است.

سنگ اهک یک ماده معدنی با ارزش و در عین حال بسیار فراوان و با توزیع مناسب در ایران است که به عنوان ماده معدنی موثر در تهیه و تولید سیمان کاربرد دارد و گفته می شود یک درصد از ذخیره آهک دنیا در ایران است. قرار گرفتن در موقعیت استراتژیک منطقه ای به لحاظ بازار مصرف این محصول از مزیت های این صنعت به شمار می آید به طوریکه صنعت سیمان ایران هم اکنون نیم درصد از تولید ناخالص ملی و ۳.۳ درصد از ارزش افزوده کل صنعت و بیش از ۲ درصد از اشتغال شاغلان کارگاه های بالاتر از ۱۰ نفر را به خود اختصاص داده است.

چالش های صنعت سیمان

یکی از مهمترین چالش های صنعت سیمان بویژه در سالی که گذشت، افزایش هزینه های تولید به دلیل افزایش قیمت حامل های انرژی و افزایش قیمت ارز و تحریم های ظالمانه بود. با این وجود تداوم قیمت گذاری دستوری از سوی وزارت صمت مانع از این شد که قیمت سیمان افزایش یابد. از سوی دیگر با توجه به اینکه ۷۰ درصد از هزینه‌های مستقیم و غیر مستقیم تولید در کشور ارزی است و ۲۰ درصد خرید تجهیزات مورد نیاز کارخانجات سیمان با ارز انجام می‌گیرد، افزایش ناگهانی نرخ ارز در سال گذشته، عملا هزینه‌های هنگفتی را به این صنعت تحمیل کرده و راه را برای نوسازی و بهسازی صنعت سیمان تا حدی ناهموار کرد.

چالش های جدید صنعت سیمان

افزایش قیمت گاز از مهمترین چالشهای، پیش روی سیمان در سال جاری است. افزایش هزینه حمل و نقل ، رشد قیمت آجر، رشد قطعات فنی و افزایش قیمت کیسه سیمان از جمله عوامل افزایش قیمت سیمان است.

حال اگر به این همه مشکلات، افزایش حقوق و دستمزدها در سال ۱۴۰۰ را هم اضافه کنیم در می یابیم که هزینه های تولید سیمان به ویژه در سال ۱۴۰۰ تا چه اندازه با موانع جدی و رشد سرسام آور مواجه می شود. این در حالیست که همچنان شاهد قیمت گذاری دستوری سیمان هستیم.
قیمت‌گذاری دستوری معمولاً در مورد کالاهایی صورت می‌گیرد که حجم عرضه کمتر از تقاضای بازار باشد؛ حال‌آنکه صنعت سیمان در حال حاضر با حدود ۲۰میلیون تن مازاد تولید (نسبت به ظرفیت اسمی) هم مواجه است.

فرصت های پیش رو صنعت سیمان

در دهه‌های قبل به دلیل کمبود سیمان در کشور، سیمان کالایی استراتژیک محسوب می‌شد و سیمان مشمول قیمت‌گذاری دستوری و سهمیه‌بندی و… بود و این اقدامات در آن مقطع قابل توجیه بود ولی در شرایطی که نه‌تنها کمبودی در بازار سیمان وجود ندارد، بلکه حتی وابستگی بهای تمام‌شده ساختمان به سیمان هم در حدی نیست که با واقعی‌تر شدن قیمت‌ها و افزایش قیمت سیمان، دغدغه‌ای در بازار مسکن ایجاد شود، مقاومت با افزایش نرخ سیمان توجیه‌پذیر نیست. نمی‌توان سیمان را با محصولی همچون فولاد مقایسه کرد؛ سیمان در بازارهای جهانی، مثل فلزات اساسی مورد معامله قرار نمی‌گیرد و قیمت واحدی ندارد.

برای تحقق جهش کامل صنعت سیمان لازم است به موارد ذیل توجه شود:

١. تقویت دیپلماسی اقتصادی کشور در جهت حمایت از صادرات و اهداف توسعه ای کشور

٢. اصلاح نظام تصمیم گیری اقتصادی با هماهنگی بیشتر بین مجلس و دولت در قیمت گذاری حامل های انرژی و سیمان

٣. اجرای تعهدات دولت در قبال تامین انرژی و سوخت پاک مورد نیاز صنایع بویژه در زمستانها

۴. ارتقا بهره وری انرژی در صنعت