بازار اوره و آمونیاک

آمونیاک عنصر اصلی صنعت نیتروژن در جهان است. مصرف آمونیاک برای کودهای ازت بیش از ٨٠ درصد بازارهای جهانی آمونیاک را تشکیل می‌دهد. بیش از ٩٠ درصد آمونیاک تولید شده به مصرف تولید اوره می رسد و فقط ١٠ درصد آن وارد بازار جهانی می شود.

ماده اولیه تولید آمونیاک، گاز طبیعی یا گاز زغال سنگ است. چین از زغال‌سنگ و سایر کشورهای بزرگ از گاز طبیعی استفاده می کنند. مهمترین چالش صنعت آمونیاک، مسائل زیست محیطی است زیرا، صنعت آمونیاک یک تولید کننده قابل توجه انتشار CO2 است.

اوره محبوب ترین شکل کود نیتروژن جامد به ویژه در مناطق در حال توسعه جهان است و به طور گسترده در بازارهای بین المللی خرید و فروش می شود. حدود ٨٠ تا ٨۵ درصد از تولید اوره به عنوان کود استفاده می شود. هم چنین از اوره در بخش های صنعتی برای ساخت رزین های اوره-فرمالدهید، ملامین، مایعات خروجی گازوئیل (DEF)، خوراک دام، ساخت چسب و رنگ، ترکیبات قالب سازی، کاغذ و منسوجات مورد استفاده قرار می‌گیرد. خاورمیانه با صادرات بیش از ١٨ میلیون تن، ٣٢ درصد از کل ۵١ میلیون تن جهان در سال ٢٠١٩، بزرگترین منطقه صادرکننده جهان است.

بزرگ‌ترین تولید‌کننده اوره در جهان در گام اول چین و بعد از آن هند است. یکی از تهدیدهایی که برای صنعت اوره ایران وجود دارد، راه‌اندازی طرح‌های تولید اوره در هند است، قبل از تحریم‌ها بیشتر تولیدات اوره پتروشیمی پردیس به هند صادر می‌شد، اما با اعمال تحریم‌ها، صادرات ایران به سایر کشورها از جمله آمریکای جنوبی انجام می‌شود.

طبق پیش‌بینی‌های سازمان جهانی غذا، با رشد جمعیت تا سال ٢٠٢٢ رشد تقاضا برای اوره بیشتر از عرضه آن خواهد بود. اوره سهم ۵٠ درصدی از کودهای مصرفی در مصارف کشاورزی را دارد. در زمان کشت محصولات با توجه به افزایش تقاضا برای اوره، قیمت اوره هم روند صعودی خواهد داشت.

در فرآیند تولید اوره، پتروشیمی‌ها گاز طبیعی و بعضا گاز ترش را دریافت کرده و در مرحله اول به آمونیاک تبدیل می‌کنند و بعد از آن آمونیاک به اوره تبدیل می‌شود.

آمونیاک به دلیل مایع بودن و هزینه حمل بالا معمولا زیاد به فروش نمی‌رسد و به اوره تبدیل می‌شود. ضریب تبدیل آمونیاک به اوره معمولا بین ۵.١ تا ١.٨ است که با توجه به خوراک دریافتی و فرآیند تولید بین پتروشیمی‌ها متفاوت است.

شرکت‌های تولید‌کننده اوره در ایران، در حال حاضر ۶ شرکت پتروشیمی هستند که ۵ فقره از آنها در بورس اوراق بهادار معامله می‌شوند.

پتروشیمی‌های پردیس، کرمانشاه، خراسان و شیراز که با ظرفیت کامل اوره تولید کرده و اوره لردگان که در تابستان جاری به بهره‌برداری خواهد رسید، در بورس تهران معامله می‌شوند. پتروشیمی رازی از دیگر تولیدکنندگان است که در بورس تهران معامله نمی‌شود. کل مقدار مصرف اوره داخل کشور ۲.۲ میلیون تن است که از این مقدار ۸۸ درصد اوره حمایتی است. شرکت‌های تولید‌کننده اوره موظف به تامین نیاز داخلی و سپس صادرات اوره خود هستند.

هر یکی از شرکت‌ها با توجه به ظرفیت تولیدی خود، بخشی از این نیاز را تامین می‌کنند. سهم پتروشیمی پردیس ۴۴ درصد، پتروشیمی خراسان ٨.۶ درصد، پتروشیمی کرمانشاه ۱۲ درصد، پتروشیمی شیراز ۲۲ درصد و پتروشیمی رازی ۱۴ درصد از تامین این نیاز داخلی است.

شرکت‌های تولیدکننده اوره و آمونیاک فعال در بورس

١. پتروشیمی پردیس (شپدیس): این مجتمع واقع در منطقه ویژه اقتصادی پارس بوده و با سرمایه ۶٠٠٠ میلیارد ریال در بورس تهران فعال است. گروه گسترش نفت و گاز پارسیان (پارسان) با ۶٧ درصد و شرکت بازرگانی پتروشیمی با ١٧ درصد سهامداران اصلی شرکت محسوب می شوند. محصول اصلی شرکت اوره است و محصول دیگری که در فرآیند تولید اوره، محصول میانی محسوب می شود آمونیاک است که بخش کوچکی و از فروش کل شرکت را به خود اختصاص داده است. ظرفیت اسمی تولید اوره این شرکت که بزرگترین مجتمع تولید اوره در خاورمیانه محسوب می شود، بیش از ٣.٢ میلیون تن در سال می باشد که درحال حاضر از ٧٠ درصد این ظرفیت استفاده می شود؛ که به طور میانگین ٢۵ درصد به صورت فروش داخلی و ٧۵ درصد به صورت صادرات فروخته می شود. نرخ فروش داخلی توسط وزارت جهاد کشاورزی و نرخ فروش صادراتی بر اساس نرخ جهانی اوره و با ارز آزاد تعیین می شود. نرخ جهانی اوره با قیمت جهانی نفت و میزان تولیدات کشاورزی در جهان رابطه مستقیم دارد. خوراک اصلی تولید اوره گاز طبیعی است که بر اساس نرخ مصوب وزارت نفت و با تسعیر ارز مبادله ای در اختیار این مجتمع قرار می گیرد.

٢. صنایع پتروشیمی کرمانشاه (کرماشا): پتروشیمی کرمانشاه واقع در شهر کرمانشاه به منظور تامین نیاز کشاورزی غرب کشور به کود اوره در سال ١٣٧٩ آغاز به فعالیت کرد. ظرفیت اسمی تولید اوره در این شرکت ٧٠٠ هزار تن و وضعیت تولیدی در ظرفیت کامل است. با توجه به هدف اصلی از تاسیس این شرکت، نزدیک به نیمی از محصول اوره در داخل و با نرخ مصوب وزارت جهاد کشاورزی به فروش می رسد؛ در نتیجه میزان تاثیر پذیری این شرکت از تغییرات نرخ جهانی اوره و همچنین دلار آزاد کمتر از پتروشیمی پردیس می باشد. سهامداران اصلی این شرکت ٣۵٢٩ میلیارد ریالی به ترتیب گروه گسترش نفت و گاز پارسیان (پارسان) با ۴٢ درصد و گروه پتروشیمی سرمایه گذاری ایرانیان (پترول) با ٢٢ درصد هستند.

٣. پتروشیمی خراسان (خراسان): پتروشیمی خراسان در سال ١٣٧۵ و با سرمایه ١٧٩٠ میلیارد ریال در شهر بجنورد در خراسان شمالی به بهره برداری رسید. محصول اصلی شرکت “اوره” است که با هدف تامین نیاز کشاورزی شمال شرق کشور با ظرفیت اسمی ۴٩۵ هزار تن در سال در حال تولید در ظرفیت کامل است. با توجه به هدف اصلی از تاسیس شرکت، حدود ۵٠ درصد از تولیدات شرکت به فروش داخلی با نرخ مصوب وزارت جهاد کشاورزی اختصاص یافته و ۵٠ درصد باقیمانده با توجه به قیمت های جهانی به نرخ ارز آزاد صادر می شود. فروش صادراتی شرکت معاف از مالیات می باشد. سهامداران اصلی شرکت، سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین (تاپیکو) با ۴٢ درصد مالیکت سهام است.

۴. پتروشیمی شیراز (شیراز): پتروشیمی شیراز با ظرفیت اسمی ١.۶ میلیون تن تولید اوره، در رتبه دوم با سهم ٣٠ درصد ظرفیت تولیدی کشور قرار دارد، که از این میزان ٧۵ درصد فروش صادراتی و باقیمانده فروش داخلی می باشد. محصول اوره ٨٠ درصد فروش این شرکت را به خود اختصاص می دهد. فروش صادراتی با نرخ دلار آزاد و قیمت جهانی اوره، فروش داخلی با نرخ مصوب وزارت جهاد کشاورزی و مصرف گاز طبیعی به عنوان خوراک و سوخت به نرخ مصوب وزارت نفت و با تسعیر ارز مبادله ای می باشد. سود هر سهم شرکت به دلیل هزینه بالای استهلاک (طرح های جدید التاسیس و با ارز گران)، هزینه های مالی بابت طرح های توسعه و هزینه های صادراتی به خوبی سایر همگروهی ها نیست. سهامداران عمده این شرکت ۵١٠٠ میلیارد ریالی، گروه گسترش نفت و گاز پارسیان (پارسان) با ۵٢ درصد و سرمایه گذاری مدبران اقتصاد با ٣۶ درصد هستند.